Home Page || "Natural Magick" || The Author And His Work ||Editor/Producer || Glossary/Index

Title Page

Scan/Page Example   1  2   3  
Book I  ||  Book II  ||  Book III  ||  Book IV

BOOK II

(CAPVT X - CAPVT XXVIII)

1558

"MAGIAE NATURALIS"

By

John Baptista Porta(Giambattista della Porta)

(1535-1615)

(As Transcribed by Dr. Laura Balbiani)

IOANNIS BAPTISTAE

PORTAE NEAPOLITANI

MAGIAE NATVRALIS

LIBER SECVNDVS.

Variae ignium compositiones.

CAPVT X.

NEC Spernenda, vti non necessaria, nec visu existit iniucunda

artificiosa ignium compositio, nec multum à superioribus

degenerat, de qua nos aliqua narrabimus experimenta,

quæ quanquam ab ignaris, & idiotis tractentur,

subtilitatis tamen plurimum habent, nec ea recensere pigebit.

Et primò

Ignis mixtura, quæ sub aqua ardeat.

Quomodo autem fieri possit, latè patebit: multifaria est enim earum compositio,

eaque dicemus, quæ paratu facilia cum sint, citius opus expediunt:

Puluis primò paretur pyrius (vt dicunt) ad bellicas machinas, quibus

ab ardenti quasi bombo, nomen bombardarum est inditum: hic mixtiones

horum subintrat omnes, vtpote basis, & fundamentum: cui adiiciatur tertia

colophoniæ pars, communis oliuarum olei quarta, sexta autem sulphuris,

ritè permisceantur, ex omnibus resiccatis periculum sumunt: si valentius

vritur, quam quæritur, colophoniæ & sulphuris, si remissius pulueris

dicti plusculum suggeratur, horum mixtura in stramentis, & linteis obuoluatur

pannis, vel loculis ex iis confectis, strictius quam possit, inde funiculis,

& ligaminibus obuolutam feruenti immergunt pici, & resiccari curant,

ac denuo straminibus munientes, illinunt pice, vt eam ab aquæ humiditate

tueatur, nec ignis vi disrumpi finat, vbi autem ritè fuerint insolata,

paruo foramine peruia, ignem immittunt, & ardere incipiente, paulo morantur

tempore, tum proiiciunt in aquam, nec se ab ea extingui finit, nunc

fundum, nunc aquæ superficiem petens, & in ea obuoluitur. Nec displicet,

vt naphtam adiungant iis, quam petroleum vocant: rapacissima enim ignis

est, eoque longe viso desilire cogit, vt magnes ferrum, & comburitur. Multumque

bitumen hoc in aqua ardet, quod à natura artifices mutuati sunt,

nec balneorum semper ebullientium alia reddi potestratio, nisi quod bitumine

intus ardeant, & aqua depascuntur, quæ continuæ sit causa ebullitionis.

Bellica sæpe instrumenta huiusmodi compositionibus replentur, inde

igneas quasdam emittunt pilas eminus, & disrumpuntur, quas sic parant:

Puluerem hunc obuoluunt stupa, ac mixtura, quam diximus, illinunt, & implicant,

& concauas machinas replent puluere, pilis, & mixtura vicissim inspersis,

igneque admoto, in hostium congressibus, pilæ per aera proiiciuntur

accensæ. QVOD olei vicem expleat, & ardentius exuratur, immittunt

aliqui suillum adipem, anserinum, sulphur ignem non expertum, quod

græci vocant ápuron++, sulphureum oleum, & naphticum, salnitrum sæpe

purgatum, ardentem aquam, terbinthinam resinam, liquidam picem, quam

omnes Kitram vocant, vulgò dictam liquidam vernicem, vitellorum ouorum

oleum, & aliquando vt molem his addat, & liquida inspisset omnia,

lauri scobem immiscent: iis vitreo vase occlusis, illud sub fimo condito, per

menses duos, vel tres, alternis semper denis diebus innouando fimum, & remiscendo,

exemptæ inde compositioni, si ignem adieceris ardere non definit,

nisi tota fuerit absumpta, aquæ enim aspersione non restinguitur, imo

accenditur: veruntamen luto, terra, puluere, & omnino quibusuis aridis

suffocatur: si cassidi, clypeo, & armatis hominibus inieceris igne candentes

reddit, vt comburi cogantur, aut arma exuere. ALIVD trademus,

quod valentioris est operationis, terebinthinæ resinæ, picis liquidæ, & vernicis,

inde picis, thuris, & caphuræ pares portiones, viui sulphuris sesquitertium,

salnitri purgati duplum, ardentis vero aquæ triplum, & tantundem

naphtici olei, sed salicis pollinis carbonum pusillum adiicias, hæc simul conficiantur,

& in globulos effingito, vel ollulas reple: sic exurit, vt extinguere

sit vanum. Alia inter has reperitur

Ignea mixtura, quam Sol accendere potest

Maximè autem feruens in meridie, & id præcipue illis regionibus vbi Sol

flagrat, vel sub caniculæ ortum, nec aliunde euenit, nisi accendibilium rerum

compositione, hanc tamen sedulò parabis, qualis est, quæ ex his constat:

Caphura paretur, inde viui sulphuris, terebinthinæ resinæ, iuniperi,

& vitellorum ouorum oleum, pix liquida, colophonia in puluerem redacta,

salnitrum, & omnium duplum ardentis aquæ arsenici, & tartari pusillum,

hæc omnia bene tusa, & remixta, vitreo condas vase: quod per duos menses obrutum

immorari oportet, fimum semper innouando, & remiscendo, eodemque

(vt docebimus) eliciatur aqua vase, hæc inspissetur, vel nostro puluere,

vel stercore columbaceo, & tenuiter cribrato, vt strigmenti formam

habeat, ligna delinito, vel aliqua combustibilia, & æstiuis Sole vritor diebus.

Hæc omnia Marco Graccho ascribuntur. Vim retinet comburendi maximam

columbaceum stercus. Refert Galenus in Mysia, quæ est Asiæ pars,

sic domum conflagrasse: Erat proiectum columbaceum stercus, in propinquo

fenestram tangebat, vt iam contingeret eius ligna, quæ nuper illita resina

fuerant, cui iam putri & excalefacto, & vaporem ædenti, media æstate

cum Sol plurimus incidisset, accendit resinam, & fenestram, hinc fores

aliæ resina quoque illitæ, ignem concipere, & ad tectum vsque submittere

incipiunt: vbi autem à tecto semel est accensa flamma, celeriter in totam

grassata est domum, cum maximam habeat inflammandi vim. Præterea

Ignem, qui oleo extinguitur, & accenditur aqua,

Fieri si opus fit, ea sunt consideranda, quæ facilius in aqua ardent, vel in ea

sponte accenduntur, vti caphura, & viua calx. vnde si cera, naphta, & sulphure

mixtum composueris, ignemque concipiens, vbi oleum inieceris,

vel coenum extinguitur: reuiuiscit enim, & maiorem concipit ignem infusa

aqua. Hac fiunt compositione faces, quæ fluminum traiectu, & pluuiosis

locis non extinguuntur. Narrat Liuius, vetulas quasdam in eorum ludis

accensis facibus ex his confectis Tyberim tranasse, vt miraculum expectantibus,

& cernentibus ostentarent. Hinc pro itineribus fiunt

Faces, quæ ventis non extinguantur,

Quod è sulphure euenit: difficiliter enim extinguitur, vbi flammam concipit:

vnde faces cera, & sulphure vicissim oblinitis, & confectis, ventis,

& tempestatibus innoxiè feruntur. PRO ducendis autem exercitibus, vel

necessariis rebus aliis, vtuntur tali: Earum ellychnium salnitro ebulliunt,

& aqua, & exiccatum sulphure, & ardenti madefaciunt aqua, inde candelas

hac efficiunt mixtura: constat enim sulphure, inde caphuræ, & therebinthinæ

resinæ medietate, colophoniæ duplo, ceræ autem triplo: quatuor

efficiunt candelas, eas componunt simul, in medio autem viuum sulphur

iniiciunt, & pertinacius omnibus resistit. SI candelam aliquam niue

circumtexeris, vt pueri solent, & incendes, in niue flamma ardere videbitur.

Sed vt facilè accendatur,

Aqua ardens

Effici sic ritè poterit: Vetus, validum, & nigrum vinum habeas, inde intus

viuam immitte calcem, tartarum, sal, viuumque sulphur, vitreis chimistarum

organis (vt docebimus) aquam exugito, hæc mirè ardet, nec ardere

defierit, nisi tota consumetur, vel parum relinquat: si in patinam,

vel aliud patentioris oris vas pones, & flammam admoueas, illicò ignem

arripit, si in murum proieceris, vel è fenestra noctu; innumeris scintillis,

& igniculis accensum aerem videbis, ardet in manibus detenta, nec

comburit multum, id autem aduertito, si pluries distillabis minus ardere,

id enim aceto contrarium aqua habet ardens. Si minus phlegmate redundet

vis, spongiam oleo madidam vasis ori in distillatione accommodato, phlegma

autem penetrare non finit. Si

Flammam eminus proijcere

Quæsieris, id commodè faciunt colophonia, thus, & succinum præcipuè:

nam si flammam concipit, in altum se tollit, eminus flammam emittens, si inter

digitos candelam continebis: in palma autem pinsitum puluerem, dumque

proiicis, euolet puluis per candelæ flammam. Si optabis ab

Igne tueri aliquid, ne comburatur:

Ea considerato, quæ summè frigida, obstupent, & subtilia sunt, & ob substantiæ

connexionem ab igne non vincuntur, vti amiantus lapis, quem plumeum

alumen vocant, extincta calx, oui albumen, altheæ succus, hyoscyamus,

psyllii semen: hæc cum succis permiscentur, dum linimenti speciem

assequantur, inde manus oblinito, & illæsus ignem detinebis: non sic tamen,

vt omnino tutus, & intrepidus pertractare possis, vel per ignem ambulare.

ex amianto lapide mappæ texuntur, & si sordidatæ igni proiiciuntur, candori

pristino restituuntur. Inde autem si vis

Ignitus totus videri:

Prædicta vbi te liniueris mixtura, resiccari curato, & tritum subtilissimè sulphur

inspergito, flammam admoueas, vbi ardere incipiet, ignitus videberis

totus. Si minus commodum fuerit sulphur, ardentis aquæ irroratus aspergine,

quam diximus, ignem admoue, & aliquantulum sub ea tutus deges. Fitque

Puluis pyrius in bellicis instrumentis mira operans.

Si quis in vulgarem puluerem duodecimam argenti viui partem, marchesitæ tantundem,

& colophoniæ & rectè pertunderit, & permiscuerit, hoc puluere si bellica repleuerit

instrumenta, vbi ignem admouerit, ingenti fragore dissilit machina, vt

astantium multos interimat. CONTRA autem si in pyrium hunc puluerem

combusta papyrus immisceatur, vel quod idem explebit, vulgaris foeni seminis

duplum, si optimè trita immisceantur, validissimam vim retorquet, vt

nec flammam, nec strepitum tam validum emittat: tali puluere mira ingeniosus

excogitabit experimenta.

Qui fieri possit latex in tenebris refulgens.

CAPVT XI.

TV Qui præauidus ad lectionem rerum accedis, quas larga,

eademque prodiga Natura humano vsui liberaliter

foeneratur, abditas, & delitescentes, eumque curat tenebris

innoxium reddere, quod non est profecto aspernabile,

ex iis ingeniose require, quæ præstare possunt,

plæraque etenim habes, quæ in noctibus sensum feriunt, & cient, multa

Aristoteles, multaque passim experientia demonstrat: Ceu bestiolæ ex insectorum

genere, quas græci ougolamoiadas++, latini nitedulas, siue cicindelas

vocant. Sunt fungi, capita, & squamæ piscium: vti recentis trichiæ, &

vulgo harengi dicti. Sic miluus, siue miluago, quod oculi noctu splendeant

lucerna dicitur. Pectinum vngues in tenebris igne lucentes, & in ore mandentium.

Sic luporum, & ælurorum oculi. Estque in Germaniæ saltu in Hercinia

apparens volucris, cuius lucent pennæ ignium modo, earumque splendore

viatores, per innumeras illas solitudines itinerum dubios moderantur

euentus. Sic de spondylis, plærisque ostracodermorum generibus, vel super

eos insidente musco. Aglaophotidis marinæ, & terrestris meminit Aelianus,

tale nomen à splendore lucis inditum, aliaque maris alumna animalia.

Sæpe manibus marinam aquam exagitatam, igneis scintillis coruscantem

vidimus. Narrat Iosephus vallem, in qua est locus Baraas, ex eodem radicis

nomine dictus, igneo colore fulgurans. Sic nictegretum, cuius valde miratus

est Democritus. Iam quærcus præaridi caudices, situque marcidi, argenteo

noctu splendore aspectum mouent, & vulnerant. Carbunculus in

tenebris rutilat, aerem circumsecus pro corporis modo illuminando: & multa

sunt quoque noctu lucibilia, grauissimorum authorum testimonio comprobata.

At series admonet doceamus inde humorem extrahere, ex quo

latius diffusiusque proficiscatur lumen, & emanet, vt noctu videri possit.

Iam infra patescit

Exemplum,

Nitedulæ igneo multum colore coruscantes, inter omnia principatum obtinent.

Nos earum caudam à corpore rescindimus, præcauendo, ne alieni

quippiam nitidis partibus immisceatur, porphyretico lapide conterendo, diebus

quindecim, vel plusculis sub fimo vitro condimus: fueritque præstantius

ne latera contingant, sed pendeant: iam elapsis diebus, furno, vel calentis

aquæ balneo vase imposito, & accommodato, paulatim luculentum,

& stillatitium laticem subiecta paropside recipias, ac pellucido crystallino orbe

condito, sic conclauis medio lucigena pendeat aqua, & aerem illuminabit,

qui est circa illam, vt maiusculæ literæ noctu possint conspectari: dummodo

à non magis splendido illustretur, sic enim illius penitus exiguum lumen

exolescit, vt interdiu videri nequeat. Cui congener, nec multum dissimilis

est aqua, ex dictorum piscium squamis sedulò extracta, quam sæpe

separari vidimus, nec à prima ferè dignoscitur, eandemque in reliquis

parandi ratio iam patet, eisque vtimur in dicendis.

Multa literarum experimenta, uariaque scribendi latebrae.

CAPVT XII.

DE Clandestinis literarum notis, quas vulgus zipheras vocat,

duplicem statuunt normam, visibilium vnam, & per se

dignum tractatu studium habet, delitescentium verò alteram:

iam poscente hic loco, aliqua commentari censuimus,

& quæ hæc consequuntur, Magnatum & Principum

rebus consulentes, dum absentia curant, & commenti

illius gnaro conscribunt. Nos paucula oculis subiiciemus exempla,

non ea tantum recensendo, quam quæ inde sunt euentura, & ii noscent,

quin nonnihil addentes, coniungentes, vndique artificio contexta, & velata

detegunt, ne in manus indocti, & gregarii peruenientia vilescant: tunc enim

chariora, cum arcana, & fido clausa pectore diutius commorantur. Sed quæ

iam sæpius peruulgata in medium afferenda duxerim, ad rem redeuntes,

dicamus, quonam fiant pacto

Literæ in tenebris conspicuæ,

Si quis furtiuo scripto rei conscio nouo astu excogitata quæpiam nuntiare

quæsierit, quæ tantum nocte intempesta conspectari queant: prænarrato

iam liquore graphicè describendo pagina saturetur, maxima adhibita sedulitate,

& ineffigiata interdiu apparebit. Si hoc minus fortasse tutum, magisque

fuerit cordi

Literas lumine interpositas legere,

Hæc est scribendi inopinabilis latebra, nec vti cæteræ leuiter igni detegitur:

Si colore corporeo albo scriptitaueris, vti cerussa liquido immixta gummi,

vel consimili, sit chartæ concolor, neque aliquid sit discerniculi, vel coniectari

possit, tunc oculo, & lumini interiecta sideris, vel candelæ, vbi descriptæ

fuerint literæ, ocularibus radiis penetrari non sinunt, sic obscuriusculæ

conspiciuntur. Vel si velimus, vt

Literæ in nigro extemplo candicent,

Est, & occultius mentis conceptum proferendi ratio: Luteum, ouique albumen

validè exagitatum, instar scriptorii atramenti liquescat, huiusmodi literas,

vel lineamenta protrahe, iam exiccatis, colore atro papyrus superlinatur,

& inquinetur: vbi vero literæ iam obrutæ liquescant velis, lato ferro,

vel cultro leuiter eas erodendo, tenebricosum dilacerantes velum, vti

nebulas discutientes supra modum candore panduntur insigni. Sicque si

Literæ delitescentes conspiciantur, & conspicuæ delitescant

Optabis: potieris, si stillatitio calcanthi liquore, vel ardenti aqua affusa donec

solutum fatiscat: ac papyro literas duxeris: iam enim siccescentibus cælantur:

porrò combustam paleam ex aceto triturabis, & quæ sumus scripturi,

in priorum interstitio versuum latè describito. Omphacitis inde galla albo

vino decoquatur, spongiam madida, cum cordi euenerit, leuiter expergificando,

& super eas inducta atterendo, vernaculus nobis color ater obliteratus

delitescit, pristinus vero inuisibilis refricatus nobis fiet conspicuus. At

Literæ intercutaneæ, & indelebiles in membro quouis

Appareant si velis: sic citò expedies: Cantharides naturalis diei curriculo valida

aqua, vel tritius auri separationis madeant, inde graphio, vel apto stylo,

summa cute brachii vel alterius membri characteres effigiabis, læsa humore

caro inflatas surgit in vesiculas, exulceratur, sic acris vestigia aquæ

vi, albas cicatrices perpetuo emarginat æuo, & nunquam euanescentibus

literis membrum insignitur. Vel

Literas confestim loco quouis emergentes

Nigras, & coloratas efficies: si aceto, vel vrina, clanculum in manibus,

vel alibi literas exarabis cum exiccatæ fuerint, nec vestigia apparent, & vis

elucescant, fuligine, vel colore, quem vbertim infectoriæ dant officinæ, extricato,

& nigricabunt valde, si easdem albas quæsieris charta, ficulneo lacte

delineato, exiccatas carbonis polline insparso confricato, & detergito.

At reddere

Literas igne, uel aqua uisibiles

Sic possumus, & literas in carminum intercapedinibus, & syllabarum coagmentis,

& distantiis protrahere: Contineat epistola inane quippiam, vt incondite

putet positas, & interceptè, aut nihil omnino, aut ægerrimè sentient.

Si citrii, medici mali, cæpæ, & omnium ferè acrium succo descripseris,

si igni inferuescit, eorum acrimonia deteguntur illicò. MAIVS aliquantulum

subtilitatis habet, si alumine aqua dissoluto scripseris, cumque

lectioni accedis, aquæ immergendo, latè euadent visibiles, & elegantes.

SI vero candicent velis, & lacteas sic facies: Lithargyris primò teritur, &

fictile aquam continens cum aceto coniicitur, decoquitur, & decoctum per

colum traiicito, serua, inde limonis succo citrigeri generis literas exarato:

iam enim siccescentibus abduntur, si seruato liquore immerseris, lacteas, &

conspicuas videbis: Si mulierum vbera, vel manus ea madeant, prædicto

insparso liquore lacte resudabunt: vtitor, si inops aliquando eorum fueris.

SI quoque literæ hirci adipe lapidi fuerint inscriptæ, lapidique occultæ

prorsus, si lapis idem aceto demergatur prodeunt illicò, & quasi sculptæ

foras eminentes extabunt. SI autem absoluta aqua perscribendo, literas

nigrescere iubes, vt nauius, expeditiusque, itineribus accingamur: Gallas,

& calcanthum subtiliter pinsito, inde puluerem chartæ inspergito,panno

perfricato, recteque expoliantur, & vt sit chartæ concolor, & pertinatius

inhæreat, contuso iuniperi gummi, quod scriptoribus vernigo dicitur

addatur reliquis, cum vsu euenerit aqua, vel saliua scribito, & nigrescunt:

iisque simillimæ eueniunt technæ, quas per longum esset recensere. At

Literas ouo imprimere

Africano sic placuit: Alumen ex aceto subtiliter, multumque terito, & cortici

quicquid velis affigurabis, feruenti Soli exiccato, muriæ, vel acri aceto

impone, tribus, vel quatuor diebus, resiccatum coquito, cunque fuerit

tostum, cortice enudabis, & duro albumini scriptas literas reperies. INDE

occurrit alterum: Cera circumlinito ouo, stylo literas exarando, fatiscentes

rimas humore reple, ac aceto macerari finito per diem, cum ceram sustuleris

decorticato, & peruium corticem, & ouo impressas leges literarum

figuras. Nunc lege, quæ improbo excogitatu necessitas explorauit, vt

Literæ constitutis diebus deciduæ sint, & euanescant,

Quantum humanum euolat ingenium, dum naturæ secreta pandit? Demersetur

tenuis elimatus chalybs in separationis aquam, pondere iam triplicato,

quibus liquidæ picis, vel terebinthinæ resinæ fuligo addatur, vt nigrior

fiat, & dolum cooperies: porphyrite multum teratur, scribe, & consenescentes

decident. Hoc silentio prætereundum non putaui, quod maximè

præcipuum, & tanquam rei caput est, periculum frequenter facere:

nam si diutius in charta commoratur, fortis aquæ plusculum suggeratur,

& si fueris sedulus, subcrocea non remanebunt vestigia: hac indicii norma

frui poteris. SIC aliud consimile genus habebis, si sic mentiri satius fuerit:

Chrysocolla, ammoniacus sal, & alumen æquali pondere certent inter se,

tusa omnia fictili condantur, & forte ex calce parato lixiuium, & faucibus

excepturi vasis lineo panno obtento, colato: sic igitur parum ebulliat, atramento

immisce, & vbi incolumes aliquantulum durabunt, iam flaccescente

fiunt caducæ, ad vsum recondito. Sed lituras, maculas, vel

Literas penitus abstergere

Si quæsieris: Chalcanthi, & salnitri aqua calamo supra literas delineato.

VEL è sale alchali, & sulphure, paruis conglobatis orbiculis perfrica, sic

erodet, vt nec vestigium remaneat. Literas verò disco Lunæ obsessis nunciare,

iam certiores facti conscribemus. Hæc enim raptim perscripsimus.

De conuiuijs, & epulis mirèapparatis.

CAPVT XIII.

HAEC Silentio prætereunda cogitaueram, ganeonibus, &

bibacibus, coquis, & popinariis relinquenda, vt à re ipsa

plurimum aliena, & inconuenientia, & defoecatoribus auribus

non mittenda. Sed omnibus satisfaciendi gratia, apposuimus,

aliquibus hæc reliquis gratiora, & iis similia

fuerint, nec gulæ, & genio indulsisse vnquam poeniteat:

sic summatim perscribentes, ne longiori narratione legentium animos detineamus,

ad ea noster se conuertat sermo, vt conuiuia, frugalesque coenæ

lautiores apparatu videantur. Et primo

Vini haustu nimio ne inebrietur accumbens,

Vel si cibo largius sumpto corpori noxam sentiet, sic discutiet, vt Cato docet:

Initio, ac coenæ summo crudæ brassicæ quatuor, vel quinque cymata

esto, & crapulam sedat, vini noxam restinguit, & reddet quasi nil ederis,

biberisque, adeò inter se perniciali dissident odio, vt satæ alteram altera discordante

natura fugiat. Inde Androcydes sapientia clarus contra temulentiam

valere iudicauit, & contra eam mandi præcepit. Nec omittam, quæ

Nestor in Alexicepo suo dixerit: Brassicam enim Lycurgi lachrimam vocat:

inquiens. Cum Bacchus eum reueritus mare subiistet, Lycurgum vite

vinctum lachrimam emisisse, & è lachrima natam esse dicit, & ob id contrarietatem

inter vinum, & Brassicam esse. Idque euenire tradit Aristoteles,

quod succum dulcem, discutientemque obtineat. Vnde Plutarchus in symposiacis

dulcia ait, si vino infundantur ebietatem discutere. Euenit aliquando

à capitis distillatione columellam in guttur laxari, tunc crudæ brassicæ

succus capiti impositus, vuam retrahit in sublimen oris partem. Inest & crambæ

vino obsistendi vis: nam si vineto obseritur, dilutius proueniet vinum:

inde apud Aegyptios, & Sybaritas solemne erat ante omnia crambem sumere

coctam. Aliqui id amethystino vasculo facere consueuere ante comporationem,

quo impune vino indulgere possent, ex Athenæo. At si ALITER

vini noxam inhibere voles, maximè dilutiusculi, nam citius crapulam senserint,

quam qui meracius hauserint. Si multum poturus eris Africanus docet

in cibatu præmittas tres, vel quatuor amaras amygdalas exiccantes, &

humiditates absumentes, vinolentiam propulsabunt. Narrat Plutarchus

Cheronæus apud Drusum Tyberii Cæsaris filium medicum fuisse, qui cum

bina, senaque amara amygdala esitaret, in comestura bibendo superabat omnes,

qui iam deprehensus, iisque deinde priuatus, decertare amplius nec

pauxillum valuit. NEC incassum pumicis farina, si potor in bibendi certamine

præsumat eam. Affert Theophrastus periclitari, nisi vniuerso potu

impleatur. Sic Eudemum in vigesimas secundas vices durasse, demum balneum

ingressum nil reiecisse, ac ita coenitasse vti si non bibisset, vi absumente

siccifica, & in cadum musti bullientem coniecta, statim in totum vini

feruor sedatur. AD aueruncandum quoque meri exitium antiquitus in

compotationibus corollis floreis redimita capita ferebant, Vnde Ouidius.

Ebrius in cinctis philyra conuiua capillis

Solet, & imprudens vtitur arte meri.

Et Valerius Martialis.

Pinguescat nimio madidus mihi Canus amomo,

Lassenturque rosis tempora futilibus.

Rationemque dicunt, quod nimia frigiditate cranium frigescat, vt vinolentiam,

& eius vim extinguat. Vnde Dionysium legimus discumbentibus hedeream

instituisse coronam, quæ insita frigidifica vi, vini potentiam retunderet,

nam ea contra crassantis ebrietatis impetum obsepit, calidum siquidem

meri capitis poros patentiores reddit, frigidum enim sic contemperat, vt scandentes

repercutiat vapores. EST & altera priscorum patrum cura, vt crapulosa

extinguantur, vt lactucis coenæ fine vescerentur, cum insitam frigiditatem

habeant maximam, nunc autem initio ea vtimur coenæ ad conciliandam

appetentiam. Vnde Martialis.

Claudere quæ coenas lactuca solebat auorum

Dic mihi cur nostras inchoat illa dapes?

Dioscorides tanquam acrepulam nuncupare videtur, quod ebrietatem prohibeat.

Vini autem postquam meminimus, de eo enarrentur, quæ visa sunt,

quomodo oporteat

Vinosos abstemios facere.

Multi enim sunt cum vinum liberalius hauriant, vt nil eis perniciosius sit,

in morbos, & denique in mortem incidant: at eos aspernari, & abhorrescere

si voles: & Clitorius fons longe abest: Anguillas tres, vel quatuor vino immersas

finito dum emoriantur: ebrioso vinum admoueto, & pertedescet,

semperque oderit, nec amplius bibet, vel quamminime, modestius degens.

Mullum quoque vino suffocatum, (Athenæus memoriæ prodidit)

si protinus à viro absumatur, Veneris impediendæ potestatem habere, si à

muliere, nunquam eam concipere. Fortasse ALIO modo placebit, vt

hæc amplius degustent, idque docet Iarcas, vt in Apollonii vita demonstrat

Philostratus: Obseruato vbi noctua niduletur, illius oua præripias, elixata

infanti in comessatione præbeto, semper inde vina perosuro. SIC è cæsa

vite distillans aqua, multum potata sobrium facit, vti Democritus docuit.

Scire autem

Vinum anhabeat ammixtam aquam,

Ex Democrito, & Florentino condisces: Mala vel syluestria pyra vino immerge,

si superfluitantia supernatauerint, meri indicium, si merguntur, iam

diluti. EX Sotionis experimento: Paleam, arundinem, vel sarmentosum

aliquod oleo illitum in dolium immittunt, extrahunt, & si aliquæ hærent

guttæ, aquam habet. IN calcem fundito si calces diffundet, aquæ

mixtione defraudatum, & conglutinans meracum est. SIC in linteum si

diffunditur: & præterea multa extant. Si vero mixtum displicuerit, ecce

A vino aquam segregandi modus:

Cissibium paratum habeas, idest vas ex hedera tornetur, vel aliter conficiatur,

vinum coniicies, & si qua mixta fuerit aqua breui tempore foras extillabit,

quod contrarium antiquos omnes, & recentiores sensisse video: cui

tum ratio, tum experientia reclamat: nam cum foraminulentum sit lignum,

multisque interpateat rimulis: aqua humorum omnium subtilissima ex Aristotele

foras effluet, quod corpulento magis referatur. EST & alia segregandi

ratio liciis, vel penicillis ex gossipio, vel lino dolio immersis, vt superemineant,

ab eo aqua secernitur. SIC vino iniecta spongia, & expressa,

plus aquæ, quam vini eiiciet. Sic breui temporis processu

Vinum diuerse odoratum

Reddes: Ardenti aqua immergantur simplicia, cuiusmodi odoris quæsieris

vinum: nam aquæ natura odorem illicò combibet, per colum traiicito,

& defoecatum finito vt considat, vino immisce, ab eo enim sapore non est

dissimilis, & nimium perolentia relinquet. Nunc docetur

Aqua salsa quomodo reddatur potabilis.

Quod docet Aristoteles: Si enim vas cereum efformabimus vacuum, & in

maris aquas immergimus, quæ per ceræ poros intro delabitur fiet potabilis.

Sic crudo fictili vase obstructo ore, quod enim intro permeat percolatum

est, quod salsedinem facit per commixtionem, secernitur. FIT aliter vberius

& celerius: Sabulonem fluminum in salsam aquam immittas, & paulisper

immoraberis, & lineo panno subiecti vasis ori obtento, colatur, donec

salsamentum amiserit omne, & dulcescet: multa vti vilia fileant. Nunc autem

dicemus vtrum potuerit videri

Anser iam viuus excoctus.

Sæpe enim lautis, opiperisque mensis magnatibus apponuntur: sic inualuit gulæ

luxus: cape conficiendi normam: Sit anas, vel anser, vel aliud viuacius

animal, sed in hoc anser omnibus antestat, capite, colloque relicto toto

sit implumis corpore, fit hinc inde obuallatus igne, & circumseptus, non

arctè, ne suffocetur fumo, neque igne torreatur citius, non largè, ne impunis

euadat: intus passim pocilla, & ollulas aquæ plenas; cui sal, & mel adiicias,

ibique lances elixatis malis sint plenæ, & tessalatim disco concisis, ipse

totus liquamine obductus, & laridatus, vt esculentior sit, & facilius decoquatur:

ignem admoue, festinare nolito, vbi calore efferuere coeperit, circumambulando,

& fugiendo præsepit ignis & iter includit, sic improbus

aquam absorbendo compescitur, cor, cæteraque membra refrigerando,

medicamenti vi laxat aluum, abstergit, & exinanitur: & vbi inferbuerit, interiora

decoquet, spongia continuo cerebrum, & cor humectato: vbi verò

insania ferri, & cespitare conspexeris, deficit cordi humidum, remoue, conuiuis

appone, euulsis semper partibus vociferantem, vt ferè prius comessatus,

quam mortuus videatur. Nec visu iniucunda

Murena eodem tempore frixa, elixa, tostaqu

Erit: Primo panni attritu eam excruciatam veru infigas, & elixas & frixas

quas vis partes, ter, quater lineis obuoluas teniolis, insperso in vno pipere,

in elixo petroselino, croco, menta, foeniculo, & passo contusis: aqua

& sale, vel iusculo madeant, frixas oleo, ad ignem uolui iubebis, fasciculi

aspergine origani semper humectando: vbi pars iam fuerit torrefacta, remoue,

& optimum erit opsonium, epulaturis præbeto. At verò

Ouum, vt hominis caput magnitudine superet;

Reddere tam ingens si vis, extat artificium, nec à naturali dignosci potest:

Decem, vel plura boleta, & albumina inuicem separabis, boleta leuiter

commisceto, & in vesicam immittito, rotundamque ligando imitaberis

figuram, in ollam aquæ plenam immittas, & cum bullis intumescere cernis,

vel cum duritiem traxerint, exime, & albumina addito, accommodando,

vt in medio insideant, & iterum coqui finas, sic corticibus enudatum habebis,

quas sic effinges: Ouorum cortices albas, & elotas conteres, vt in

tenuissimum puluisculum volent, forti aceto, vel distillato emacerari finito,

dum mollescant: nam si ouum in aceto diutius fuerit appositum, cortex eius

dissoluitur, & tenerescit, vt facilè, per strictum os phialæ possit immitti, vbi

fuerit intromissum clara aqua in pristinam reddit duritiem, vt demirari contingat.

Cortices cum vnguenti formam præsetulerint dissolutæ, penicillo

aliquo, super excoctum ouum corticem inducas, & clara durescit aqua, tunc

verum, & naturale habebis ouum. Si vis autem vt

Pisces charta frigantur:

Ex charta simplici frixorium vas efformato, ibi oleum, & pisces ardentibus

prunis, quibus flammæ desint, imponantur, & citius, & commodius expediet.

Nec superpondii modò addere pigeat, quod fortasse scisse non obfuerit.

SI vis dissecta caro iterum coalescat: Simphyti, quod vulgò consolida maior

dicitur, radices, quæ foris nigræ sunt, intus candidæ, & glutinosæ, vnà

cum concisis carnibus ipsis coquantur, & celerrimè coniungentur, vt incisuræ

non videantur. Nec inferior vis petrea simphyto inest, quod summè glutinet,

sic quoque de holosteo fertur. SI chalybis frustulum iniiciatur ignitum

in deplumatum, & exinanitum pullum, & tegatur, ne calor euanescat,

& si tetro inficit odore, esui tamen bonum erit. SIC pipionem exossum

reddes: Si exenteratum acri aceto per naturalem diem fines, bene lotum, &

aromatibus repletum, elixabis, vel assabis, sic eis caret, ossa vt simul mandi possint.

SIC oua viuæ calci obruta, aqua expersa decoquuntur. Si friabilem

gallum, vel tenerum exoptabis: Iugulatus pensilis adhæreat ficus ramo,

& maximam accipiet teneritudinem, quod Aristionis coquus dum Herculi

immolatum gallum, qui fico pependerat, inter epulas attulisset, admiratus

Aristio citam teneritatem, è durioribus periculum coepit, & verum

reperit. LIRAE chordæ minutatim concisæ, nuper excoctæ carni reiectæ,

vermiculari videbuntur. ET leporis excoctum, & congelatum sanguinem

in puluerem versum, super carnem inspargendo, sanguinosa videbitur

caro, vt nauseabundus eiicias: & multa, quæ gulosis relinquimus. Sat

sit tantum debacchatum esse.

De Mechanicis quibusdam experimentis,

CAPVT XIIII.

QVAEDAM Extant non spernendæ subtilitatis experimenta,

ab omni mixturæ additamento secreta, quæ non

iniucunda fore putauimus ingeniosis, & artificibus, vt omne

liber hic suboleat. Extat & artificium, quod aliquibus

Draco volans,

Vel Cometæ sydus dicitur, cuius talis sit constructio: E subtilioribus arundinum

paxillis quadrangulum constituatur, vt longitudo latitudini hemioliæ

sit proportionis, diametri duo & ex oppositis partibus, vel angulis immittantur,

quarum intersecatione funiculus illigetur, & eiusdem quantitatis,

cum duobus aliis iungatur, e capitibus machinæ prouenientibus: sic papyro,

vel subtili lino obtegatur, ne quod graue in ea sit: inde è turris, montis,

vel altioris loci fastigio, æqualibus, & vniformibus ventis credenda,

non validis ne disrumpatur machina, nec leuibus: si vndique silebit aura,

nam eam non sublimat, ventorumque segnities irritum faciat laborem, ipsa

recto non incedat tramite, sed obliquè, quod efficit funis tractus è capite

vno, ex altero longa cauda, quam è restibus effinges æquidistantibus, &

papyris passim religatis, sic leui tractu immissa, artificis manibus committenda,

qui nec segniter, nec oscitanter, sed validè impellat: & sic volitans

carbasus aera petit, vbi paululum fuerit eleuatum (hic enim ex domorum

anfractu disruptus est ventus) vt vix manibus compesci, vel retineri queat.

Laternam aliqui supra locant, vt cometa videatur. Sclopum alii charta, & pyrio

puluere inuolutum, & cum in aere quiescit, immittitur per restim accensus

funiculus, anulo, vel lubrico aliquo, statimque velum petens, ignem

ori admouet, maximoque tonitru, in plures machina dissilit partes, & ad

terram procumbit. Aelurum aliqui, vel catulum ligant, ac per aera immissas

auscultant voces. Hino auspicari poterit ingeniosus principia, quonam pacto,

& homo volare possit, ingentibus alis cubito, & pectori deligatis, eas

autem à pueritia paulatim iactare assuescat, loco semper sublimiori. Quod

si quispiam id mirum putauerit, aspiciat ea, quæ Archytam Pythagoricum

commentum esse, atque fecisse traditur: plærique enim nobilium græcorum,

& Fauorinus Philosophus memoriarum veterum exequentissimus,

affirmatissimè scripserunt, simulachrum columbæ è ligno ab Archyta ratione

quadam disciplinaque mechanica factum volasse, ita erat scilicet libramentis

suspensum, & aura spiritus inclusa, atque occulta concitum. Sic

facere possumus, vt

Ouum in aere ascendat

Oui corticem vacuum rore complemus, & Maio mense eum accipimus:

(alio enim tempore, vt Aestate & Autumno, verus ros non est, vt physicis constat rationibus,)

& in meridie Soli oppones, & ab eo eleuabitur, & si difficilis aliquando

fuerit ascensus, baculi, vel tabulæ adminiculo, dum ascendere incipiat

facilius eleuabitur. Altera quoque remanet ludicra subtilitas, vt tres

Schedulæ non tactæ situm permutent,

Quod illud penitus ignoranti, fieri non potest, quin mirabile videatur. Tres

fiant schedulæ longiusculæ è papyro, vel linteis, seque mutuo æquali superent

longitudine: nam capite vno æquatæ omnes, & æquè reuolutæ, deuoluuntur,

diuersique situs reperiuntur, longior in medio, vel primo loco,

si longior eadem in postremo fuerit loco, immobiles remanent, quod non

est, qui non putet, à demonibus factum, sed aliunde non euenit, nisi quia in

reuolutionis fine remanet procerior, & extrema à qua exoritur in reuoluendo

remanent. Quorundam fuit error, qui verborum vi euenire putabant,

ac de interrogatis omnibus, tanquam de Oraculo responsa præbebant,

nam si situm permutabant, ritè auspicari, effectusque propitiari, sin

minus infortunari: nec voluere rationibus, & experientiis fidem permutare,

cum habitum in credendo effecerint. Est quoque artificium aliud, vt

Candela ardens sub aqua deferatur,

Talique paratur arte: Longum habeto vas, & capacitatis non incommodæ,

ori lignum applicetur, quo ardens candela insideat immobilis, & inuerso

vase lumen fundum feriat, sic totum aquis penitus immergas, nec subintrabit

aqua, cum aere repleatur, & sub aquis ardebit multum, secundum

vasis capacitatem. Nec admirationis minus extat experimentum, cum voles vt

Vas inuersum aquam hauriat,

Quod sic efficies: Longissimi colli paretur vas, & quo longius, eo mirabilius,

vitreum vero, & pellucidum, vt ascendentem inspicias aquam, hoc

bullientis aquæ expleatur, & vbi totum efferbuerit, vel igni fundum admoueto,

illicò, ne frigescat inuerso ore aquam tangat, & intro totam absorbeat.

Sic naturæ rerum exploratores Solis radiis aquam hauriri, & absorberi

aiunt, è terræ concauis locis in montibus, vnde fontanea efficitur scaturigo:

nec leuia insurgunt hinc artificia in spiritalibus mechanicis, vt tradit

Hieron, sed vti ab hoc proposito aliena, alio transferantur. Simile quoque

à Victruuio de ventorum ortu affertur, nunc verò in domesticum peragrauit

vsum. Sic enim

Vas ventum proijciens

Confici potest, si fiat æolipila ærea, vel rei alterius, sit caua, & rotunda, &

in ventre punctum habeat angustissimum, quo aqua infunditur, & si fors

arduum fuerit, priori vtere experimento, si ad ignem accedens inferuescit,

cumque nullum habeat spiramentum, maximum inde eiicit spiritum, sed

uapidæ crassitudinis humectum. Nunc ad alia transire liceat. FVNIS si

manibus conuoluatur, vt se inuicem secet, leui brachii tractu rumpitur, &

absque eo difficilè. SIC pugno later erectus percussus aliquantulum, vel

marmor, in plures dissilit partes, nec minus, ex fluminum volutationibus

attriti, & rotundi lapides rumpuntur. ET leui secatur pomum ictu, si cultrum

capite percusseris, illudque parum secet. SI in hordeo inuestigaueris

syluestris auenæ aristulam reperies nigram, & obtortam, locustæ pedibus

similem, si eam paginæ cum cera ligaueris, mollisque aquæ aspergine

disseminaueris guttulas, vbi humidum senserit distorquebitur, vt liræ

neruus, & erigitur charta, nec minus nummus styli acie volitabit.

De Mulierum cosmetica.

CAPVT XV.

INTER Cætera circunferuntur, & expetuntur maxime

experimenta, quæ mulieribus dehonestamentis, & speciei

conferunt, multumque referre aiunt, nos ne alibi

quærantur, hic scribere decreuimus. Primò autem

Capillos tingere

Docemus, flauos, nigros, aureos, cuiusque placuerit

coloris: Flauos enim reddes multum mellis oleo, & vitellorum ouorum. Nec

minus lixiuio è sarmentitio cinere, hordei palea, liquiritiæ corticibus, rasura,

& buxi frondibus, croco, & cumino, si sæpius capillos laueris: maxime

flauescent, aurique colorem imitabuntur. Nigricabunt valdè corticum ficus,

gallæ, elates, rubi, cupressi, & similium lixiuio. HOC tamen commodè

tinges modo, barbam, & capillos, si cui canescunt: Argentea spuma, combustum

æs, fortis lixiuii quadruplo permiscetur, dumque leuibus prunis in

bullas erumpit, lauabis, & resiccatos calida perlues aqua. SIC nigrescunt

supercilia: Frigantur oleo gallæ, eas salis ammoniaci pusillo tritabis, inde aceto

immiscebis, quo rubi, & mori cortices ebullierint, illinantur supercilia,

& per noctem immoraberis, inde ex aqua eleuabis. At quia sæpe accidit, vel

locus pilorum multitudine deturpetur, vel glaber fiat, talia accipias

Psilothra,

Quibus perlitus locus glabrescit illicò, & diutissimè partes omnes pube immunes

seruari possunt. Si vulgari decocto perunxeris, viuæ calcis, auripigmenti

tertio, fortique lixiuio, & dum coquitur, pluma experimentum capias.

Columella vero iubet ranam luridam in aquam coquere, vsque dum

ad tertiam partem decoxeris, eaque corpus vngere, si quod glabrum facere

voles. Sunt & infinita, vti hederæ, & vitium lachrima, quæ veluti gummi

est, & psilothri effectum habent. Sed illud vt commodum satisfaciet.

ET si nunquam rediuiuos quæris, glabras ritè partes tali radicitus erues illitu:

Vti formium ouorum, hyoscyami succi, cicutæ, & psyllii seminis, vespertilionis,

& testudinis sanguinis. Alii aurea bractea ignita locum impuberibus percurrunt,

vt ne vestigium remaneat, nec amplius lanuginosum appareat. At

Pilos cito nasci

Si velis: combustarum apium cinis, cum soricis stercore, si rosaceo illeueris

oleo, nascentur & in manus palma, quibus & addere ritè poteris

auellanæ, castaneæ, dactylorum, & reliquorum fabalium cinerem: ex omnibus

enim renascendi vis destruitur, vel perdeunt molliores. Vnde Augustus solitus

erat crura suburere nuce ardenti, quo mollior pilus surgeret. Si vero

Oculorum colorem permutare

Pueris velis, sic id assequeris: Putaminum coryli nucis cinere, ex oleo sinciput

illinatur: puerorum albos oculos denigrari contingit, operatione iterata.

Plæraque extant experimenta, albos, & glaucos oculos nigrefaciendi,

& varios inducendi colores: sed hæc missa faciant, cum non tam leuiter

egentes oculis periculum capiant, nec experientiæ vti quæritur, respondeant.

Nunc

Genarum liuorem abstergere

Sic poteris, præcipuè mulieribus, tempore quo menstrua patiuntur: Locus

illinatur cerussa, fabarum puluere, aceto immixto: Vel ouorum boletis melle

mixtis. Quædam sunt quoque

Smegmata mulierum,

Quæ nitorem, & leuorem faciebus inducunt. Vti mica panis in caprinum

lac serum iniecta, extillata inde aqua faciem penicissabis, mirum admodum

ad eam dealbandam, & nitorem cuti conciliandum valet: Nec minus asininum

candori confert, nam cutem erugat, polit, & molliculam facit. Ideo

non temere Pompeia Sabina Neronis vxor quingentas semper secum asinas

ducebat, ac balnearum solio lacte illo corpus totum macerabat. Vbi

sic inalbueris,

Roseum faciei colorem conciliare

Poteris sic leniter, & fucum facies, qui non detegitur, omnesque artificiosa

simulatione deludes: nam clara aqua puniceas reddes genas, diu, multumque

perdurante colore, eoque rutilantior fuerit locus, quo magis aqua laueris,

& panno perfricaueris: Ex Cardamomo, vel quæ pharmocopolæ

paradisi grana dicunt, cubebis, garyophylis, brasili rasura, & ardenti

aqua sæpius extillata (vbi aliquantulum fuerint immorata, vel igni lento,

vel putri fimo) aquam elicies, qua sæpe facies madeat, dum operari incipit.

Si diu vrticam ebullies aqua, sæpeque corpus laueris coloratum, & roseo

colore insignitum reddet, si id diu continuabis. SIC autem gingiuas, & labia

tinges, alumen, coccus, brasili rasura tritetur, aquaque perfusa omnia

Soli exiccentur, iis madeat bombax, quo labia, & gingiuas perfricabis.

Si autem

Aquæ ad faciem magonizandam,

Et accommodandam quæruntur, si fors fuerit res cordi, vt leuore splendeat,

oui albumina coquantur, & durescant, iis aquam extillabis, eritque vsui

apta, sic rosmarini, fabæque florum, & limonum succo. HAEC autem

aqua omnium præstantissima, solertique cura excogitata: Talcum in minutissimum

redigatur puluisculum, & ollæ indatur, & item coclearum multam

immittes copiam, & operculato ne fugiant, nam alimento fraudatæ, immissum

vorant talcum, concoquunt, vbi omne vorasse noueris, cum testis

tusas, vitreo accommodabis organo, aquam extillabis, & seruabis ad faciem:

Fæces noctu subdialibus locis ter apponito, ac denuo vasi imponendo,

oleum accipies, quo nil præstantius ad capillos fuerit. Sed

Furfures à facie abstergere

Sic poterunt mulieres: Vaccinum, hircinum, & caprinum fel, cum vitri

puluere immisceantur, & mollis facies illinatur, & eam maximè purgat, &

faciem venustat: Draconteæ autem succus maculas omnes emendat, præcipuè

si eis os dehonestatur. Aliqua nunc apponemus

Dentifricia,

Quæ optima parabantur antiquitus, ex purpurarum, & buccinarum testis crematis,

nunc autem cito poteris vti, combusti panis micis, pumicis polline,

corallis rubeis, sepiarum testis, ceruino cornu, & iis simillibus, quorum

vnumquodque ritè expolit, & abstergit. Sic cocci granulis, si purpura

perfricabis. Omnium tamen optimè sulphuris oleo, nam expolit, leuigat, &

maculas propulsat omnes. Fit quoque aluminis, & salis aqua exstillata.

Possumus &

Mamillarum incrementum prohibere,

Si volumus: Contundatur cicuta, eiusque magmata cum aceto virginum

vberibus imponantur, & sic coercet, vt crescere non patiatur: præcipuè hoc

in virginitate, quanquam solito lac deneget tempore. Molles autem, & relaxatas

sic coerces: Alba argilla, oui albumen, omphacitis galla, mastiche,

thus, tusa omnia calido aceto immisceantur, & illinantur mammæ, & integra

nocte commorare oportet, & finito illic esse: si parum fuerit efficax, opus

innouato. Iuuant, & ad hoc mespili ossa, immatura sorba, syluestria pruna,

acacia, & malicorium, balaustion, immaturæ nuces pineæ, syluestria pyra,

& plantago, si aceto ebulliantur omnia, & mammis apponantur, aut aliqua.

Sic autem poteris

Ventris rugas à partu abstergere.

Diu aqua immatura coquantur sorba, ouique immisceas alborem, nec defit

aqua, cui arabum gummi sit solutum, tali linteum pannum madeat aqua,

& ventri accommodetur: Vel combustum ceruinum cornu, amiantus lapis,

ammoniacus sal, mirrha, olibanum, masticæ, in puluerem redacta omnia

cum melle permisceantur, & erugat omne. SED quærens Naturæ ostium

restringere: ex partu enim relaxari solitum est, quod & si viro displicuerit,

sic resarcies: Omphacites gallas tritato tenuissimè, quibus garyophyllorum

pulueris parum admisceatur, vino ebulliant, quo pannum madeat, &

loco applicetur. VEL sic meretricium, & popularium restringes, & coarctabis:

Gallis, gummi, alumine, bolo, draconis sanguine, acacia, plantagine,

hippocistide, balaustis, lentisco, simphyto maiori, minorique, cupressi

nucibus, vuarum acinis, glandium costis: vel cauo illo, quo glans

prorumpit, & dehiscens nucleum ostendit, mastiche, & lemnia terra. Si

hæc omnia rubro vino, vel aceto decocta sint, & sæpè madeat vulua, coarctatur,

& supprimitur valdè. Vel hæc in puluerem redacta, intro per arundinem

traiiciantur: vel iis suffimenta substituantur. AT si defloratam mulierem

integræ virginitati restituere vis, tali pilulas constitues pacto: Alumen

combustum, mastiche, adiecto calcanthis, & auripigmenti momento, in

tenuissimum redigantur puluisculum, vt ferè tactum effugiat: pluuiali aqua pilulas

vbi coegeris, digitis comprimito, & tenuem resiccari curato, ac naturalium

ostio hymenei loco accomodetur, vbi prius fuerit rupta, senis quibusque

horis immutando, pluuiali, vel cisternina semper aqua fouendo, per

naturalem id diem, & hinc inde vesiculas inducunt, quæ contactæ saguinis

inducunt profluuium, vt ferè dignosci nequeat. Hirundine aliqui locum

mordicus capi curant, sic crustulas inducunt, & fricatæ sanguinem mouent,

vbi prius prælatis arctauerint. Si aliquando tale hoc placuerit specimen, vt

Facies fucata pallescat,

Et dignoscere quæris magonizatam faciem: sic fiat: Crocum dentibus commanducabis,

& ore propius mulieri inter alloquendo appsito, flatus deturpat

faciem, & subcroceam reddit: si autem nullo fuerit circumlita fuco, innoxia

remanet. Extat & alia

Aqua faciem denigrans,

Sæpeque mulieres fallit: Iuglandis calloso, herbidoque putamine illo,

quod guliocam dicunt, & gallis, chymistarum organis clarissima eliciatur

aqua, qua si facies, vel manus maduerint, nigrescunt paulatim vt Aethiopes

videantur, quod si abiicere, & pristinæ albedini restituere vis: Acetum,

limonis succum, & colophoniam extillabis, talisque lotura nigrum illud

abiicit, & propulsat.

De mulieribus quibusdam remedijs.

CAPVT XVI.

QVAEDAM Prædictis succedunt experimenta, expetibilia

multum, cum sæpe accidant, & vsu veniant, & si aliquibus

inhonesta, & non scribenda videbuntur, late quærat

medicorum libros, vt nil aliud ferè tractent, id autem

vtilitatis hoc affert caput, quod si ea dubia aliquibus videbuntur,

hæc experientia selecta scripsimus. Primo autem

Venereis in castris militare

Si quis vult fortiter, tali muniatur cibo, præcipuè bulbis: omnes enim venerem

stimulant. Vnde Martialis.

Cum sit anus coniux, cum sint tibi mortua membra,

Nil aliud bulbis quam satur esse potes.

Columella item in hortulo

Quæque viros acuunt, armantque puellas

Iam Megaris veniant genitalia semina bulbi.

Sic Eruca large sumpta, cicer, cæpæ, pastinaca, anisum, coriandrum, pinearum

nucum nuclei, inter hos satyrion largè mouet semen, & fortius venerea

in re obstat, & mulieribus libido acrius excitatur, venerisque vrticæ

sunt. Sique nobis esset herba illa, quam Indus attulerat (cuius meminit Theophrastus)

vt non solum edentibus, sed tangentibus iam genitalibus, adeo vis increscere,

vt valerent, quotiens coire vellent, & qui ea vsi fuerant, duodecies

perfecissent, illum autem ad septuagesimum coitum peruenisse affirmat, vt tandem

guttatim esset spermatis emissio, & in sanguinem deueniret. Vnde si ex omnibus,

vel aliquibus venerem vis ciere, tali remedio vtere: Satyrii sumito radices,

pineæque nucis nucleos, anisum, & erucam, & æquali certent pondere,

scincorum medietas, mosci parum, sic electo, & despumato melle conficiantur, nec

remouendum passerum cerebrum, ornoglossum, syluestris eruca, & iis similia.

SI quis autem certando vellet mulieris semen mouere, coli glandem, mosci, & vulgo

dicti zibeti, castorei, cubebarum, & olei ben aspergine irrigato, vel horum

vnum: coeuntes enim large mouent. Vterque autem sic delectabitur, longum piper, piretrum,

galanga contundantur, pulueris pusillum cum melle conficiatur, eoque vtantur. At

Veneris desideria obtundere

Contra sic poteris: Rutam commanducato, & caphuram: destruit enim flatum

quo erigitur virga: vt eunuchus vir euadat. Sic vitex inhibet venerem, & si

substernatur, bibatur, vel manducetur, semen desiccat. Vnde matronæ in

Thermophoriis Atheniensium foliis iis cubitus sibi substernebant, nec minus

lactuca, quibus continuo comeditur coeundi adimit facultatem: ideo Pythagoras

vocabat éunoukon++ quod verborum inuolucris innuunt quoque poetæ,

Callimachus cecinit Adonidem, cum lactucam comedisset, ab apro interemptum,

atque à Venere sub lactuca conditum, quod holere tali (Athenæus

ait) Venus elanguescat, & impotentes viri ad concumbendum fiant. VALET

ad conceptionem leporis vterus, si mulier ederit, & ventri imposuerit: vbi

verò conceperit, ab his omnibus cauere debet, nam conceptum destruere

possunt: Vti mentha naturalium hostio post coitum apposita: genitale enim

semen corrumpit, & lacti apposita, nec coalescere, nec cohibere facit etiam

adiecto coagulo, immo si mammis accesserit, nec densari lac patitur: Crocum

concipiendi vim maxime amolitur. Salicis decoctum si ieiune bibatur,

sterilem reddit, cum ocyssimè salicta suum deperdat semen, vt in araneam

prius abeat, quam maturitatem sentiat. Vnde Homerus frugiperdam appellat.

++greek citation, 1 line++

Sic mulæ vngulæ fumigium, vrina, sudor, aqua, qua ferrum extingunt fabri,

hæc omnia post menstruorum profluuium. Sed inter hæc saltatio præualet,

& præcipue obest eis, cum se nimium motitarit, post cum viro congressum,

nam cum retinere nequeat genitale semen infusum, irritum foras

prolabitur, & resilit, quod fortasse erat coalitum: Vti psaltria illa, quam

narrat Hippocrates, quæ cum semen non conceptura retinere nollet, ne conceptio

ignobiliorem redderet, ad terram dissiliens, ac genitura exacta ad terram

eius defluebat semen. Superstitiosi alii septenarii numeri virtuti fortasse

pythagorizantes, & occultæ proprietati ascripserunt: cum modò Hippocrates

septies dixisset, id tamen falsum coarguitur, cum ocyus, & tardius defluat,

quod si magis saltauerit, scito minus concepturam. Sabinæ succo

hausto, ruta, scammonio pessu instar vuluæ indito, suffitus opoponacis, galbani,

& viui sulphuris. Inter hæc nigro (quem vocant) sapone prolita gallinæ

penna, vuluæ admota, nam illicò abortum parit. Hæc omnia sunt

maximè præcauenda, nam prægnantibus obesse solent.

De ellychnijs, eorumque praestigijs, & quomodo homines equinis,

aliorumque animalium capitibus videantur.

CAPVT XVII.

DIV Multumque cogitaui, vtrum antiquis arcana huiusmodi

ignorarentur, an veritati responderent, quæ de eis

dicuntur, & ab impostoribus promittuntur; nec parum

gauisus sum, cum inter antiquos multos compererim,

quibus hæc fuere curæ, præsertim Anaxilao, Plinianæ

assertioni fidem adhibendo: nec parum in his inueniendis

desudauimus ad explendam nostram historiam, nec ab re fuerit eorum

commeminisse, & in medium afferre, experientiæ accommodando: iis primo

assuescat operator, ad alia paulatim deueniens: docenturque primò quomodo

videri possit omne, &

Coloratum cubiculum,

Sed maxime id perpendendum duco, luces omnes amouere, ne lumine illo

impediatur, supereturque è lampade color emanans, & frustretur illusio,

si die fuerit claudantur fenestræ, ne aliquod lumen irrumpens præstigium

destruat. VIRIDE autem sic videbis: Sit viridis lampas, vitrea & pellucida,

vt pertranseuntes radii medii colore inficiantur, & (quod in hoc plurimum

conducit) oleo, vel omni quo viuit humido, immisceatur ærugo, vna

ritè terantur, vt humor fiat viridis, lychnus ex linteo coloris eiusdem, vel

è gossipio paretur vncto, lampade in illa peruratur, oppositum feriens lumen,

viride omne, & intuentium vultus ostentat. NIGRVM autem

omne si videre desiderabis: atramentum immisce omni, fuliginem, vel simile:

melius autem è sepiis immissum atramentum, nam lucernis admotum,

si accenditur, atra lucet flamma. Sic Anaxilaum lusisse fertur, sæpè enim

ex atramento sepiæ astantes æthiopes reddebat, & nigros. FLAVVM

si teres omne, vti auripigmentum, crocum, lupinorum cortices, & oleo

permiscebis, & accendes in eo funiculum, flaua lampade, croceum conspicies

omne. VIRIDE partim, flauum partim, & nigrum si præoptabis,

hæc insimul permisceto: vti quoque tradit Simeon Sethi, si quis thryallida,

idest lucernæ stupam, in sepiæ atramento, & æris ærugine intinxerit,

homines circumstantes videri, partim æreos, partim nigros, propter mixtarum

rerum inspersionem. At

Domum argenteam, & luminosam videre

Si præoptabis, sic efficies: Nigris abscinde lacertis caudas, & stilla è fractura

emanans lucida excipiatur, è multis tamen plures adunabis, & papyraceum

licium, vel sparteum inficies, & si poteris oleo permisceto, sic argenteo

colore omne videbis perfusum. Idem in omnibus imitaberis. Nunc, vt

institutum exequamur ordinem, reliqua trademus experimenta, hanc sequentia

seriem, ne cupidos legentium animos detineamus. Vt

Facies insignis videatur maciei, & palloris,

Sic faciliter opus exequeris: Vitreo ampli oris cratere, vetus valdè infundas

vinum, vel græcum, intus sal iniice, quantum pugno quis capere posset,

flagrantibus impone carbonibus sine flammis, ne vas rumpat, illicò ebullire

incipiet, candelam admoue, & succendetur, reliqua tunc extingues lumina,

& tales astantium facies reddet, vt sibi mutuò terrorem incutiant. Idem

in fucinis euenit vbi campanæ conflantur, & metallica, tam enim opertum

omne diro visitur colore, vt demirari contingat labia squallore perfusa, punicea,

in liuidum, & nigrum commeantia. ACCENSVM quoque sulphur

astantium medio collocetur, & fortius operabitur idem. Sic quoque

Anaxilaum philosophum ludere solitum esse comperimus: sulphur enim

calici nouo immissum carbonibus subditis circumferens, conuiuis exardescentis

repercussu pallorem dirum effundebat. Id mihi sæpè casu accidit,

dum Neapolitano in agro Leucogæis collibus noctu deambularem: nam

sponte ardens sulphur tales dabat vultus. Sic quodammodo fieri posset, vt

Astantes sine capitibus videantur:

Auripigmentum subtilissime tritum noua olla ex oleo finas ebullire, nec ab

re fuerit si sulphur immisceas, operculo ollæ imposito, ne croceus euolet

vapor, id noua incendes lucerna, & astantes sine capitibus, & manibus videbuntur,

oculos digitis comprimendo, dum candela accenditur, idque

paulisper videbis, vt fieri poterit. Si vis autem, vt

Equina, velg asinina videantur astantium capita,

Difficile aggrederis opus: vincat tamen operis, sedulitas rei difficultatem:

Equo abscinde caput, vel asino, non mortuo, ne languida sit virtus, eiusdemque

capacitatis fictilem fabricato ollam, oleo plenam, suique pinguedine,

vt superemineat: os operculato, tenacique munias luto, ignem subdelentum,

vt planè bulliens tribus seruetur diebus oleum, elixataque caro

in oleum currat, vt nuda spectentur ossa, pila tundito, puluisque oleo permisceatur,

quibus astantium capita perungantur: similiter in lampadibus

stupei funiculi in medio statuantur, nec propè, nec longè vt res postulat, &

monstruoso spectaberis vultu. Ex iis multa discas componere: satis enim

dixisse videor, si diligens fuerit intuitor. EX humano capite recenter obtruncato

electum oleum, animalibus faciem hominis inducit, sic variis animalium

capitibus, monstrusiora reddes corpora, si iis accensis liciis illustretur

domus, quod fido claude pectori, nam vti arcana ab antiquis celabantur,

nec ita faciliter ex eorum eruitur dictis. ALITER tamen docet Anaxilaus

nec irritè: Equorum virus à coitu accipitur, nouisque lampadibus

ellychniis accensum, hominum capita, equina visui monstrifice repræsentat:

de asinis sic quoque proditur. SIC illud, quod apriam vocant in suibus,

cum subant: acceptum enim, & accensum idem præstat. SIC animalium

reliquorum auricularibus accensis sordibus. SI illud perures, quod

dicemus sperma, eoque spectatorum facies perunxeris, eorundem animalium

conspicies capita, serua. Nec dissimili modo, sic

Vuæ plenum domicilium videre

Poteris, & omnes vuarum illusione decipientur: Cum deflorescere iam incipiet

vua, vas puro plenum oleo accommodetur infrà, cui racemum cum

frondibus immergas, firmetur, ne hinc inde conuellat ventus, feriat illud

Sol, operculum gypsato, & pelliculato, relicto tamen foramine, quo petiolus

intromittatur, ita immorari finito: vbi perfectam receperit vua maturitatem,

linteo exprimitur, expressusque humor seruatur in oleo, soli diebus

paucis, lucernis demum accensum omnia vuis cernes plena, frondibus, &

arboribus circumuallari videberis, vbi fortasse arbores prorsus carent frondibus:

In aliis verò fructibus vtitor, idem enim arbitror præstari posse.

De multis lampadum experientijs.

CAPVT XVIII.

IAM Aliquas lampadum experientias superesse video,

quas licet visu non tam iucundas, & mirabiles, vt res postularet,

ne quid omisisse videremur, recensere censuimus.

Has nec ociosum, vel inutile fuerit primæ addere

seriei. Vt

Lampada quis accendens reformidet:

Linteum fiat licium, cuius meditullio anguis senecta, ac leniter infractum

sal accommodetur, alicui succendendum præbeto ex oleo, nam flammam sentiens,

sal dissiliet, anguina pellis distorquetur, cum coquitur, vt timorem

incutiat, pueris: sic canis & lupi, lupi & ouis corium obtortum simul oleo

si accendes, commouentur, innatam etiamnum fugientia simultatem, ab Alberto

traditum. Si vis vt

Lampade noctu ranæ taceant:

Narrat Albertus delphini pinguedine, ac cera ex Sole alba confecto ellychnio,

ac accenso in lacuum ripis, statim ranas omnes silere. Africanus autem

naturalius, & certius in Geoponicis græcis, omni id ait euenire lucerna:

nam si accensum posueris in ipsam obstreperæ omnes ranæ statim conticescunt.

Solent impostores perforato pariete, ranam immittere, inde charta

cooperiunt, & in ea coruum depingunt, accensa extra face, vel admoto

igne, incalescens rana coaxat, vt corui voces imitetur, sic depictum coruum

crocitantem ostendunt. Fit quoque

Licium, quod arcta imminente manu peruratur, laxa verò extinguatur:

E caphura aquam exugito, vitreis chymistarum vasis, & ritè luto fabricentur

spiramenta, ne in spiritus euolet, tali aqua intus perunge manus, & super

flammam arctans pugnum comburitur validè, si aperitur debilitatur lumen.

Fit quoque hoc modo

Lumen, quo astra vagari videantur,

Sunt, qui testudinem, vel centauream perurunt, eiusque flammæ fumo

spectant stellas sic vagantes, ac loco dimoueri videantur vndique per coelum,

id quod non ab eo solum, sed à rei omnis euenit fumo, crassioris enim existens

diaphonitatis, mobilisque imaginis forma à loco ipso variari videbitur,

ideoque fallitur visus, ac moueri putabit. Quod si id mirabilius videri expetitur,

ignem celato, vt spectantem lateat, & pertranseuntes radii refrangantur,

hinc multa ingeniosus aucupari poterit oculos fallentia, quæ è libris

opticorum excipiet. Simile aliud cape

Lumen, quo homines gigantum forma spectentur:

Aliqui solani speciem, quam alchachegni vocant Arabes, delphini pinguedine

conficiunt, vnguento macerari, colligique in pastillos curant, &

vaccini stercoris flamma perurunt debili, atque è regione aduersantes, maiori

hominum forma visuntur, quod maxime euenit, si spectantes decliui,

spectati loco morentur altiori, vt pertingens radius hominis caput summa

feriat tecti laquearia, eodemque spectentur angulo, vt eiusdem videatur

altitudinis, quod adiuuatur medii crassitie. Sic sæpè noctu in crepusculis dubio

sub Lunæ lumine, vel sub nube latitante, accidit in nemoribus, vbi lupi,

& animalia cætera montium, nemorumquæ altitudinem superantes videntur,

vt phantasmata putent. Et homines præambulantes viatoribus luce

sub modica pedibus terram, capite astra pertingere videntur, montium

maximè ascensu, & cum propè sint, milio ferè distare creduntur, tandiu me

tum sub pectore seruantes, quandiu Sol adueniens illustrauerit omnia, nec

distantia latet. Ne me die quodam itineris longinquitas detineret, maritimum

iter inire decreueram, mane autem erat, priusquam diluculasset, incerta

lux fecit, vt mea statura, quæ hominis perfectam non attingebat: nautæ

gigantum staturæ similis videretur, eminentiori eram loco, & cimbæ gubernator

se tam magnum portare onus inficiabatur, pectusque cruce muniens,

clamantem me dereliquit, dumque causam excogitarem, iræ id

mihi & voluptati fuit.

De arte, qua venena praecaueri possint.

CAPVT XIX.

NOSTRVM Igitur vt exequamur institutum opus,

iam ea tradere remedia fuerit oportunum, quæ exitialibus

medentur venenis, cum ab iniquis sic fieri soleant,

ineuitabilem aliquando inducant perniciem. Hinc quisque

præcaueri ab eis poterit, nam irritum semper eorum

faciunt virus, nec effectus respondere sinunt: diutina enim

experientia vera nouimus. Eorum nos aliqua pertractabimus, quæ quanquam

haud vana, non tamen aliquid operabuntur, nisi & docta artificum

manu tractentur, nec paruam operantibus noxam inferre solent. Natura

vti vniuersalia, sic particularia instituit venena. Enecat Pardalianches aconitum

pardos, & pantheras, & idem Thelyphonon Theophrastus vocat,

quod scorpiones stupidos reddat, eosque obtorpescere faciat, supra radicem

admotum, cynoctonon, & lycoctonon canibus, & Lupis carnibus obiectis

insidiantur: Methellas nuces gustatu canes necare confestim est omnibus

perspicuum. Sed hæc omittantur. Nos ad institutum opus accedentes,

qui quærunt

Plagam breui tactu inducere

Pessimam, sic faciunt: Rubetam illam accipiunt, quæ in vepribus viuit,

ac veluti tuberculis dorsum exasperat, quam bufonem aliqui vocant: hæc

nocentior, tantoque erit magis læthifera quanto in opacioribus, & frigidioribus

locis vitam degerit, syluis, & arundinetis, multum enim venenis

iis infamis est, eam oblongum in sacculum immittunt, & salem, qui

magnitudinem indicæ nucis impleat, manibus hinc inde captans validè

exagitabit multum, dum emoriatur: inde salem exitiosum retinens bufonis

virus seruant. VEL Rubetam in sale sepeliunt, ac per mensis dimidium

in fimo detinent, salem seruatum esculentis eliquant, qui id esitauerit,

internas percurrens partes, lædet, & sanguinem inficiet, & is breui

morietur interuallo. Vel humido loco ad dissoluendum tradunt, talique

madens linteus aqua, vel omne nudam carnem contingens, sæuissimam

induit plagam. Hæc tamen talis erit veneni

Antidotus:

Sumito antequam florescat foliorum hyperici florentium, quantum manibus

capi possint, ac veteri oleo Soli per hebdomadam apponito, tum calentis

aquæ balneo per diem immorari finito, ac stramine prælo succum exprimito,

expressumque eodem seruato vase, & iugem operam impendas, & cum

flores deprompserit, & semen pepererit, tria hæc misceas: & vbi inferbuerit

igni, scorpiones centum proiicito, viperam, & rubetum detracto capite,

& cruribus, id sub æstum caniculæ, igni detrahe, & oprculatum vas, & pelliculatum

Soli quindecim diebus apponito, cui deinde gentianæ radicis, dictami

albi, vtriusque aristolochiæ, tormentillæ, & reubarbari pares addito

portiones, sic boli armeni præparati, & smaragdi puluerati pusillum, vas

tribus mensibus fimo obruito, nec tamen deficiat theriacæ optimæ duplum,

inde per colum traiicito, & in vas seruato stanno sublitum, eo cordis perungatur

regio, hypocondria, pulsus omnes, & dorsum, & illicò ferarum omnium

ictus facit irritos, vnde in iis, & inferius scribendis non aliud præsentius

exhiberi poterit remedium. Sic quoque

Leprosum hominem reddere

Possunt: Leprosi sanguis, vel vrina capitur, in quibus si triticum diu steterit

vt affatim saturetur, eoque gallinæ, vel columbæ obesæ, cui esui

præbebuntur, lepra corripietur, & idem in morbis aliis contagiosis considerant.

Vel ALITER: Cantharides capiunt, amianthum lapidem,

& auripigmenti quintuplum: hæc thapsiæ radicis, vel syllæ succo conficiuntur,

vt linimentum imitentur, & caligas, vel lineas tunicas perfricant,

& inflationem, vlcerationem, & lepram inducunt ineuitabilem, proinde

ab iis maxime caueto, & si atrocius quærunt, vt pertinacius operentur, humanum

adiungunt sudorem ex alis rufi viri, & cholerici, aconiti succos, bufonum

virus, vel consimile, breui læthiferam inducunt plagam. Si ferrum

horum maduerit succo, virulentos, & insanabiles infigit ictus. Sed talis erit optima

Antidotus

Ad elephantiasin: Panis è clibano calidus infundatur in endiuiæ, lupulorum,

& absinthii succo, aceti, & sulphuris in aceto infusi & exiccati tantundem,

& in eo sesquisexta succi pars eupatorii, galegæ, idest rutæ

caprariæ, viperæ carnium pares portiones, aristolochiæ rotundæ duodecima

pars, citri corticum sexta, seminis eiusdem dimidium, & theriacæ par

pondus coniicito, hellebori, & scammonii pusillum: omnia remisceto, &

igni apponito, dum euolet humidum ad vsum reponitur, tribus semper diebus

sumatur. Si quid vero cuti remanserit, hoc vteris linimento. Viperarum

adipem habeto, seui hircini dimidium, vrsi pinguedinis pars quarta,

caparorum olei tantundem, viui sulphuris pars sexta, lichenis quadruplum,

acetum infundatur, & decoque dum strigmentosum fiat, inde cera linimentum

effingito, & alternis diebus inungatur, dum pustularum squamæ decidant.

Si optant homines

deMentes reddere, vt facile alienentur,

Faciliter efficiunt vino, quod sic constat: Mandragoræ radices accipiunt,

& in mustum adhuc feruens, & in bullas tumens dimittunt, operculum

indatur, aptoque loco tribus seruetur mensibus, cum eo indigueris,

potui dabis: qui id hauserit, vbi multum profundo fuerit demersus

somno mente capitur, vt per diem non parum deliret, at post somnum

soluitur dementia, nec malum defert multum, multumque fuerit voluptuosum

videre: periclitamini. Sic de cameli spuma ab ebrio potata fertur.

Ita tamen vt dicemus sæuius dementant: E menstruorum profluuio

sanguinem capiunt foeminarum, perniciosior est tamen biliosarum,

& sterilium, potiorem retinet in se vim, cum syluestris cati cerebro remiscent,

integram sinunt cum sua nocte diem, vitreis inde vasis aquam

eliciunt, & poculentis immiscent, & tandiu insaniet, quandiu perniciosum

destruet virus, & abiget, quod in mense fiet: & si volunt, poterunt

sopitam rabiem excitare. Vel sic: Muris cerebrum, cati, vrsi, canis spuma,

& vespertilionis optimè cum mirrha aliquo remixta vase fimo obruunt, &

exaggerant octo dierum spatio, per distillationem aquam extrahunt, qua

potionata, memoria venefica proprietate tollitur, & intellectu carere facit.

At longa ægritudine, vti

Hectice corripiatur

Si volunt, aquam ex his præbent: Plumbum in tenuem vertunt puluerem,

vel in calcem, & cum sale acetum per acre fundunt, aquam igne stillatim

capiunt, cuius in mense cyathum exhibent, idque sexies innouant, & hectica

eum inuadet tristis. Quod si exitialem longo moliuntur tempore morbum,

sic faciunt: Cerussam, æruginem, lithargyrium, & minium, singulorum

pares portiones capiunt: squillæ succi, quantum satis sit ad ea cogenda,

vitreo in vase ponunt, quo fimo quadraginta immoretur diebus, extrahunt:

deinde hominis sudorem remiscent, & esui morituro præbent, sic

diuturno languore, & in longam temporis intercapedinem exitiosam detinent

vitam. Tali autem infirmitate liberandi hæc est

Antidotus,

Sic illicò morbus deprehenditur: Si in glycyrrhizæ decocto scammonii pusillum

in puluerem redactum hauritur, liberat illicò ægrotum. Si venenum

præcesserit, sic facito: Aquam vitreis chymistarum organis exugito, è

columbaceo stercore, & ex corticibus ouorum, quarta piperis parte, & thuris

pauculo, ac lixiuii duplo è sarmentitio cinere confecto remisceto, & primo

mense septem diebus cyathus sumatur, vndecim secundo, quatuordecim

verò teriio, vsque ad sextum: & veneni extinguit vim. Maciem vero sic

pelles: Aquam haurito ex herba perfonatia cum remixtione nucleorum pinearum,

diebus singulis ante prandium, donec sanitati fueris restitutus.

Conantur quoque miruminmodum

Mortem fotu allicere, & aliter dolosè

Cum eis vti libuerit, quis credet, quod aiunt, humani cruoris fæces detracta

aqua & arefactas cum styrace commixtas, & cubiculo in aliquo suffumigatas

læthalem afferre odorem? SIC verò tutus fies: Cæpam habeto candidam,

quam excaua, vt excipiendis pulueribus sit apta, intus coniiciuntur

aloes partes duæ, tres vero agarici pulueris, claudito, & filo ligato ne dehiscat,

inde ollæ inditur, & acetum infunditur acre cum mellis dimidio, aquæ

sescuplum, è rufi iuuenis stercore, & tantundem rosmarini coronarii, ollam

operculo, & luto stipato, clibano per diei quadrantem calidis inferuescat ignibus,

& prius quam refrixerit, fimo quinque mensibus exaggerato, eximito

demum, & per colum traiicito lineo panno, & seruato, si vini maluatici.

cyatho guttulas absumes tribus diebus liberat: si illicò succurris,

semel tantum sufficiet exhibita. ALIA autem sic parant venena: Rubetum

cum aspide maxime virulento, vipereoque scatente veneno plumbeo condunt

organo, quo aptius extrahi possit aqua, inde ambo acribus verberibus

excruciantur, vt ira excandescant: intus euforbium, & christalli

immittunt spumam in tenues pulueres, inde leues subiiciunt prunas,

paulatim aquam distillando detrahunt, plumba seruant pyxide, cuius si

quotidie exhibent guttulam, in mense necat, sensim corpore tabescente,

magis vel minus, vt illius erit natura, qui venenum hauserit. Oportet

autem aquæ dum eliciuntur, cauere, pernicialem enim, & strangulantem

halitum eructant, & respirando noxius attrahitur aer ille, quibus

succurres, antidotis quas supra diximus. DOLO autem necandi experimenta

multa sunt: vnde ignorantes sæpe necantur homines, vt autem

ab iis præcauere discant, apponemus aliqua: Aeno vase intus stanno, vel

plumbo non illito veterem condunt rubetam: execrabilis enim est virulentiæ,

& cum eo simul lineum immittunt pannum per dies aliquot: & eiusdem

sanie inficitur, quæ ore vomitur, quo si naturæ hostium post coitum absterseris,

breui interibit ictu, cauetote qui inimicis luxuriatis mulieribus. Surdi aspidis

sputum illicò necat, & marini canis fel. FIT & alia necandi techna: Argenteam

pateram accipiunt concauam, qua rubetam cooperiunt, inde lentum

supra admouent ignem, paulatimque decoquunt: orti enim vapores, & virus,

quod eructat noxium, per argenti poros combibitur, si in ea poculum

subministrant, cautè læthalia sumentes pocula necabit. EST & apud eos

cautius interficiendi modus: Equorum è cauda setæ minutissimè inciduntur,

rebusque aliis permixtæ esui præbentur, quas dum digerere tentat, ventriculi,

& intestinorum hærent plicaturis, & putrefiunt, & caute longo occidunt

tempore. Sic gallinas, columbas, mulieres, vel animal aliquod cum

eo conuersari solitum veneno alunt aliquo, dum paulatim in alimoniam conuertatur:

vti de puella dicitur Alexandro missa, & de gallinis hyoscyamo,

& de coturnicibus veretro depastis, nec dignosci potest. hæc narrasse sufficiat.

ID tamen mirè occurrit, dum hæc agerem. Rubetæ lapis arte quadam

electus, si quis cum veneno glutierit, innoxium ab eo seruat: circuit

enim cum veneno, eiusque vires hebetat, inefficaces, & irritas reddit.

In capite senis, & magni buffonis lapis est, cuius gratia inteficitur. Sed tali

elicitur pacto: In cauea reponitur puniceo in panno, & Soli exponitur ardenti,

& aliquando verberibus acribus paulatim excruciatur, dumque ipse feriando

relaxat se, capitis onus ex ore deponit, hoc è medii foramine in

subiectum vas dilabitur, alioqui ea sic est aliis inuidissima natura, vt lapidem

nisi tolleretur, resorbeat, sed os potius est, quam lapis, fuscum, oblongum,

& ex parte cauum, & probatur sic. Buffoni admouetur, hic eleuatur contra

illud, & si potest attingit, & saltu eripere nititur, sic ab eis experitur.

De soporiferis medicamentis.

CAPVT XX.

NEC Minus inter arcana reuoluuntur somnifera experimenta,

maximæque sunt apud eos existimationis,

qui periclitandis, experiendisque rerum virtutibus

operam impendunt, leniendo per somnos aliquorum

dolores; nunc omnes ferè abutuntur, vt onusti cibo,

vinoque profundiori somno sopiantur; è quibus aliqua

ingeniosis trademus, quæ veritati nobis propiora

visa sunt, vt ea noscere, & componere discant. Principiò ea sunt consideranda,

quæ somnos accersunt, vti papauer, hyoscyamus, methella nux,

mandragora, & iis similia: & si possunt nidore arceri, styrace, moscho,

aliisque immisceantur odoribus: si comessanda, vel haurienda fuerint, liquida,

crassaque conficito, & quomodo possint fotu somnos conciliare,

caput feriant, & tentent. Vnde quis

Somnos conciliare

Si voluerit, sic poterit. E recenti opio, nudisque allii capitibus aquam vitreis

vasis stillatim accipias, aliis permisceatur, ac dormituro detur, quantum

capiet nucis testa: potionato enim illicò medicamento, caput vaporibus

oppletur, vt in soporem cadat. Nec minus operabitur mandragoræ aqua,

feruenti extracta aquæ balneo, nec potator nidore offendatur. ALIVD

ad somnos violentius ex his fit: Opium paretur electum, cum methellæ nucis

æquali pondere, nigri hyoscyami semen, dissoluantur lactucæ succo,

præstantius autem aqua, sub fimo obruta aliquantulum dimisisse oportet:

inde vasis distillationis aptis accommodato. Vbi autem occipiet feruere,

aquam elicito, fæces seruato, calidisque cineribus exiccato, vt in tenuem

vertas puluerem cribro excutiente, dulci aqua deinde lixiuium acre conficito,

inde omnis igne vapor euolet, residens cum prius reseruata immisceatur aqua,

& esui, vel potui accommodetur: non eadem, sed pauciori quantitate,

quam quæ supposita est, abunde est sumpsisse, nec aliquibus exhibeatur,

nisi magna necessitas vrgeat. VEL mandragoræ aqua, opium, &

papaueris semen cum allio, vel rebus caput ferientibus remisceantur: è quibus,

quod fabæ magnitudinem æquet, satis est sumpsisse. Fit quoque sic

ex omnibus

Pomum somnificum,

Quod constat ex his: Opio, mandragora, cicutæ succo, hyoscyami seminibus,

vini fæcibus, quibus moschum adiiciatur, vt odore illectum olitorem

feriat: in pilas conglobato, quantum pugno quis præhendat, hoc

sæpius odorando, lumina somno demulcet, ac ligat. Qui id autem statis

efficere certant horis, frustra conantur, variæ enim sunt hominum temperies:

qui verò id affectaris, similibus periculum captato, paremque operam

impendendo, inops fruaris. Ad retundendam eorum sæuitiem, satis est

præsidii, si tale ex aceto dissoluto, vel distillato tempora, nasum, & testiculos

perunges, vt eorum vi somnos propellant, ac soporantem excitent.

De mirabilibus quibusdam experimentis, quorum nec verae sciri

causae possunt, nec semper experientiae respondent.

CAPVT XXI.

OPERAEPRECIVM Me facturum existimaui,

si multa, quæ supersunt experimenta, auditu mirabilia,

visuque descripsero, eoque fuerint mirabiliora, quo causæ

cognitio, minime haberi possit: vbi certo scio me in

sciolorum ignominiam incidere, cum ferè fieri non posse

videantur, nec ita facilè respondeant experientiæ. Nos

vti à veteribus accepimus, ita exponemus: multa enim adiicimus, vt veritatis

aliquantulum habeant. Sed ne quispiam fortasse minimè credendum

nostris sermonibus arbitretur, optarim quidem (id, quod istis præstabilius

esset) laboris primum munus hoc subirent, tandiu periclitantes, dum experientiam

nanciscantur: dispersa vndique dicta decerpat, vsui accommodent,

ac exploratorum dictis sedulas adhibeant aures: maiora enim, & creditu

difficiliora reperirent, ac me vera retulisse cognoscerent. Vt ea autem apponamus:

sic possumus

Mulieribus lotium compescere:

Extat enim in pastinacæ piscis cauda aculeus quidam, quo nil in mari execrabilius

esse authores scribunt, mira operans multa: inter hæc id retinet, si

mentem adhibes, mollis vbi terra, vel horti fuerint, ac meiet vetula, illicò

ibi aculeum defigens, vt totum abscondas, tandiu ei lotium prohibebis, quandiu

scrobe effossa detrahes: pauculis enim immoraberis diebus, & extemplo

meiet, sic vetulis sæpe iuuenes vrinam retinent, si alicuius vsum interdixerint.

Si vis autem

Conuiuæ ne accumbentes edant,

Sic fiet: & quanquam minus veritatis habeat, non tamen omittam: Acum

habeas illam, qua mortui sæpe linteis obuoluti resarciuntur, ac sæpe eos perforauerint,

clam coenæ initio sub mensam figas: prohibet enim hæc conuiuarum

esum, vt accumbentes potius coenæ tedeat, quam edendi, vel sedendi

voluutas insit: detrahe, vbi eos aliquantulum irriseris. NEC tamen præteream,

quod Florentinus in suis Georgicis tradidit, nec omnino falsum experientia

redarguit: ideo nec scribere spreui. Si vis vt ne edant mulieres: Ocymum

cape, cum id operari nobis sit animaduersum sæpe, & tam mulieribus

aduersari, vt si quis ea ignorante sub obsonii patinam integram cum radicibus

plantam supposuerit, obsonium mulier attingere non audet, vel ægrè,

nisi ocymum fuerit ablatum. Tunc

Pistor panem in furnum non immittere

Potest, & experiri si vis: Suspensi furis laqueum habeto, vbi habueris in

instrumenti parte illa deligato, quæ furnum subintrat: si pistor in furnum

panem immittere quæsierit, hinc inde discurrens, verum nunquam reperiet

iter: & si immiserit, foras eiicietur pala, quod mirabile videbitur valdè, minus

verum. Sed mirabilius fuerit

Homines, & mulieres ligare, vt ad concumbendum impotentes sint:

Sed quid de Alberto dicetur? qui in libro de animalibus virgam ait lupi si

viri, vel mulieris nomine ligaueris, adeo ad veneris munus explendum imbelles

fieri, vt verè videantur eunuchi, donec solutus fuerit nodus, quod

fortasse ridiculum haberetur, falsum quotidiana probaret experientia, &

vulgò iactaretur. Sic autem solent aliquando paulisper

Mulieres valdè lætari,

Cum Leporis adipe lampades accendantur, ac mulierum medio morentur

aliquantulum, nec enim lætantur vt saltent: id tamen rarò operatur.

Si volumus

Furtum cognoscere,

Sic possumus, & subreptam illicò rem recuperare: Est lapis, qui aetites

dicitur, & veluti prægnans est, nam cum quatitur lapillus in vtero

sonat, si quis ergo terit eum, & subcineritio pane decoctum, & conditum

furi offerat, fur mansum deuorare non potest, quin etiam cogitur, aut

suffocari, aut fur deprehendi, quippe cum eo decoctum glutire nequit.

Sed

Canes ne latrent

Si vis: Nigri canis oculum viuenti iam ipsi detrahatur, si tecum detinueris

eum, aliis adhærenti canibus, vel iuxta eos ambulanti, nec adlatrabunt,

nec foras voces emittent: quod fortasse euenit odore oculi: Violentius operabuntur,

& tutius deges, si oculis, vel luporum corde comitaberis. Sic

quoque dicitur de hyænæ lingua in manu detenta, nec solum illa canes elingues,

sed gestantem ab eis incolumem reddit. Vbi autem libuerit

Grandines imminentes, & tempestates abigere:

Philostratus ait: Si speculum incumbenti mihi ostenditur præterituram grandinem:

Palladius autem, pellem hyænæ, crocodili, aut vituli marini, si quisper

possessionis spatia circumferat, aut villa, aut atriis suspendat, cum malum

imminere videris, non cadet grando. Si quoque palustrem testudinem

dextra manu supinam tuleris, vineam perambulans, reuersusque eodem

modo illam in terram deposueris, & glebas dorsi eius obieceris curuaturæ,

ne possit inuerti: sed supina permaneat, nubi obuiabit, & grandinum minas

cohibebit. Hæc autem ex veterum monumentis excerpimus: quantum

enim indecora (bona eorum venia dixerim) & quæ fieri nequeunt, &

risu digna fuerint, considerandum ingeniosis relinquimus. Naturalius autem,

& aliquatenus impedire posset maximus campanarum pulsus, vel machinarum

bellicarum strepitus: aerem enim diuerberantes, & scindentes,

fortasse consistentiam nubium illam dissiparent, & abigerent: quod in pestibus

putant faciendum multi, ne amplius nubium densitas immoretur.

Democritus autem ait imbres, & tonitrua de repente fieri, si caput, & collum

chamæleontis ligno vratur, quod appellatur robur, idque ipsum vsu

venire, si iecur eiusdem animalis in summis tegulis vratur. Putat autem Gellius

talis ridiculæ vanitatis, potius talem Plinium ei impegisse notam, quam

à Democrito nobilissimo philosopho scriptam. At si vis

Homines longa saltatione torqueantur,

Vel risu, ploratione, cantu, aliisque affectibus, sic ritè poterit euenire, naturalesque

magis habet causas. Sed vt liquere possit experimenti ratio, prius

pauca dicenda sunt. Est phalangi genus quoddam, quod à Tarento in

Apuliæ partibus tarantula dicitur, vniuersa enim regio sic eis laborat, vt

perpauci sint, qui euadant: eorum morsus acerbior est, quam vespæ ictus,

& homines, qui ab eis iciuntur, diuersis afflictantur casibus: multi enim perpetuo

canunt, illachrimant, delirant: sed omnes ferè saltant. Messores enim

dum operi accumbunt, ignarique doli, sæpè acriter percutiuntur, musicisque

adhibitis modulis animum delinientibus permulcentur, eisque in sanitatem

restituuntur: In quibusdam enim cauernulis vitam degunt, easque

in segetibus condunt: sic facile capies: Arundinum foliis ore sibilum effingas,

vt muscæ voces imiteris, vbi illud animal senserit exit illicò, nam sæpè eis

depascitur, vt aranei, qui amplissimas edificiis in nostris telas contexunt, &

muscis pandunt. Captum in puluerem ritè vertas, illius pusillum, quantum

quis digitis duobus prehenderit, aliis remisceto pulueribus, ne sumentem

offendat, venenum est enim: vbi illud absorpserit, ad tripudium, saltationemque

concitabitur, præcipuè si sonis fuerit allectus. Sed vt

Hernioso crepitent testiculi

Si optabis: Vbi eum igni accedere conspicies, & calefacere, sambuci, vel

ficus igni viridia immittito ligna, vt comburantur: sic enim crepitum dabunt,

vt secedere illic cogatur. An id euenit, quam eructat, aura, illi vento simili,

qui quoque eis officere solet? At exploraturus, an

Mulier sit casta,

Quod vulgo inter scriptores iactatur, sic fiat: Cum castitatem coniugis prodat

hic magnes lapis: diu enim seduli diuturna exploratione conquisiuimus,

& experientiis clarè nouimus, non eos temere sic protulisse, vt quædam

quoque de lapidibus experimenta, quæ sæpè admirati sumus, sæpeque irrisimus.

Magnes hic lapis, si dormientis coniugis capiti supponatur, si casta est,

dulcibus virum detinet complexibus, sin minus, tanquam manu pulsa è cubili

proiicitur. At postquam in huius mentionem lapidis incidimus, & si maximè fama

notus est, quæ de eo nouimus experimenta non iniucunda, in medium

afferre duximus: nec incongruum fuerit, si huic quoque seriei connectam.

Magnetem a Magnesia putat Lucretius dici, Heraclium alii ab Heraclia

ciuitate, vel ab Hercule, syderitin verò, quod ferrum trahat, nam græcis

sideros++ ferrum vocatur: tanta enim auiditate ferrum allicit, vt demirari

sæpius spectantes contingat, & ob id ab Anaxagora animatus dicitur, quod

si supra, & lateribus accommodabis in aere pendulum stabit, tametsi nullis

id ipsum rebus ab inferiori loco suffulciatur, nec supernè visibili nexu colligetur.

Hinc Dinocrates Architectus Alexandriæ Arsinoes templum concamerare

inchoauerat, vt in eo simulachrum eius è ferro pendere in aere

videretur: aiuntque Græci in Serapidis templi fornicibus Alexandriæ magnetem

esse fixum, æneamque pendulam statuam tenebat, vt quæ ferrum

haberet in capite. Nec solum ipse attrahit ferrum, sed vim infundit, vt tractum

trahens videas, hoc autem aliud, & sic virtus illa propagatur, vt sæpè

decem se mutuò contingentes anuli trahantur, vt anulorum catena videatur

interdum, & pertinacius hærent, quam vt auelli queant. Tanta inest

trahendi vis, quod non solum per contactum trahit: sed eminus multum,

nam si æquilibrio ferrum steterit, nec in reuolutionibus impedimentum habuerit,

ac sub solidam tabulam palmi crassitudine moueatur lapis, moueri

videbis ferrum, & lapidem insequi: nec leues hinc eueniunt doli, vt sæpè

videant mulieres motum hinc inde ferulaceum, vel cereum puerulum in

phiala ab impostoribus, putantes demona esse, ac digito per circumscriptum

alphabetum de dubiis responsa præbentem. Vel ceream nauiculam amplo

in cratere aquæ pleno remis agitantem, ac hydromantiæ speciem insimulant.

Quam mira in prodigiosæ Naturæ gremio latent? inest ei, & præstantior

virtus, nam si eo ferreus obelus perfricetur, & liberum emittis æquilibratum,

quasi sentiens ad meridianum dirigitur, mundi verticem pertranseuntem.

Huius commoditate, & vsu tam vasta sulcantur æquora, eo iter ostendente:

Siquidem maiores nostri Solem interdiu, noctu sidera obseruantes nauigabant:

non enim aliter medio oberrantes pelago mundi plagas conspicere

poterant. Multi rationem huiusmodi virtutis reddere conantur, aiuntque

ferrum trahi, quod ordine ad coelestem vrsam magnes multo sit ferro superior:

Vel eam ad terram descendere nequeat grauitate, idque alio impedimento

negetur, tunc circularis motus violentiam fugiens cum nulla alia ratione

assequi possit, quam vt axis fiat mundi, tali enim modo nulla coeli motus

intorquetur, & sic è lapidis parte contactum ferrum ad Boream dirigens,

si quæ contrariæ in situ partes sunt in lapide, ita ferrum eo tactum ad Austrum

dirigitur. Quo circa diligentissimum esse oportet: nam si veram experimento

non noscis lineam ab Austro ad Aquilonem, quo ab ea elongabitur,

eo ad Occidentem, vel Orientem inflectetur. Vidimus quoque ad ortum,

Solisque occasum moueri, à loco tactum inter hos medio: Vnde si ferrum

borealem tetigerit partem, & ad Australem admoueris partem, in Austrum

abiges, & è contrario. Hinc dirimitur dubitatio, an ferrum magnete tactum,

stellæ in extremitate vrsæ caudæ, an vero loco, quo tota innititur coeli vertigo,

moueatur. Hinc fortasse euenit, quod à scriptoribus narratur, vt ferrum

australi parte fricatum, borealem propellat, tanquam si duo fluxerint lapides,

vti Theamedes, quem nasci vult Plinius in Aethiopia, in monte quodam

non longe ab eo, à quo magnes dicitur, quod ferrum abigit: vt mira

potius scribere curent, quam vera, cum præsenti nemo inspectione viderit.

Est quoque omnibus dubium, cur nauigantibus verum ostendet coeli æquidium

linea ad ortum directa, dirigat vero postea nauem, non illi, sed ei per

æquidistantem circulum. Ipse allio perunctus maximas huiusmodi deperdit

facultates: quod præstantius in nauigatoria pyxide conspicitur: vt nautæ,

qui cæpas ederint, ab eius obseruatione depellantur: inebriari enim dicunt.

Nos non iniucundum casu inuenimus experimentum, vt arenam albam

à nigra separet, vel alio discrimine notabilem, & fortasse experimentum

hoc antiquorum fuerit, quod magnes, & ferrum, arenam oleum, &

omne traheret. Tandem eius commoditate per longinqua interualla allocuntur

simul, & simul nuntiant.

Vtrum mulier intacta, an coitu, vel puerperio maculata sit, noscendi ratio.

CAPVT XXII.

ALIQVA Huius rei experimenta attulit prisca ætas illa,

aliqua vero, & posterior paratu facilia, mirandaque: vt homines

visis potius sensum negare, & se stultos fateri, quam

veritatem comprobare audeant, quique desiderio huiusmodi

demulcentur, inuestigationis oblectatione tenentur,

& doctrinam hanc auidissimè sitiunt, capiant conficiendi

normam, videantque

Experimentum:

Gagatis lapidis (qui frequens est nobis, quo globulos effingimus in corollis

precariis, ad numerandas, vel explendas preces) rasura, vel ipse pila

tundatur, ac setaceo cribro transmissus, in tenuissimum redigatur puluisculum;

inde ex aqua, vinoque hauriatur, si cit illicò lotium, & retinere nequit,

corruptæ virginitatis indicium, eamque defloruisse prodit: si viri non

adhuc congressus, vel puerperium passa fuit, eam compescit, & arctius

cohibendi datur facultas. NEC minus inualide id manifestat succinum

album, seu crystallum, quod electrum vocant, si in puluerem redactum ieiunè ex

vino sorbeatur, & ad interiora feratur, nam si carnis senserit maculam, mouet

vrinam. Possumus sic expeditius huius rei capere experimentum

Idem suffitu:

Si portulacæ semen: vel personatæ folia, quam vocant nostrates lapatium,

ardentibus prunis inspersa, ad suffimenta substituantur, & virginitatis fumus

proditor surgat, tunc infundibulo, alioque instrumento patulo vuluæ

ore sursum permeet, proiiciet extemplo vrinam, & meiet, nec retinere

valet, si veneream passa est labem: Si veneris ignara, fumum irritè recipit,

vrinam tenet, & virginitas deprehenditur. SI autem quis ioci gratia, non

meiere solum, sed semen mulierem emittere volet, hoc efficito: Agallocum,

quod xilaloe dicunt, serretur, vel præcidatur, eiusque serraturam viuis carbonibus

affatim inspargito, ac peruri curato: recipiat fumum mulier, ac

vuluæ meatus subiiens, effluet latè semen, nec iniucundum erit specimen.

At si aliter & mirabilius vltro, atque inuito vis, vt

Mulier in somnis patrata narret facinora,

Quod Democritum quoque sensisse video, magisque in mulieribus quam

viris præualet, cum ad loquelam promptiores, & loquaciores sint: Nocte

intempesta, vbi profundo mulier fuerit demersa somno, lacustris ranæ linguas:

sic etiamnum syluestris anatis, bubonisque (quia noctu loquuntur)

pectori, supra cordis palpitationem admoneto, immorari finito, & quantum

poteris interrogato, nec reiterare pertedescat, si illicò responsa non præbeat:

Nanque erumpens tandem vox, cordis secreta manifestat, interrogatis omnibus

vera semper responsura: simulatis carminibus aliqui euenue tradunt,

cum id omni abdicata superstitione operetur. Dii immortales vnde hoc euenit,

vt sic efficacissimè operetur: vt in somnis ea libere narret, quæ vigilantes

in cassum conamur? quis hoc fieri posse credat? leniter tamen ad eam accedendo,

loquitur blandè, in necessariis vtitor.

Quomodo discolores, & pulchri foetus gigni debeant.

CAPVT XXIII.

MAGNVS Est animi effectus, vel vis imaginationis,

maximus verò dum sui in excessum fertur, vt id assequi cogitatione

minimè queas. Gerentes vterum mulieres, cum

auidissimè cupiunt, vehementer excogitant, spiritus immutant

interiores, & in his excogitatæ rei pinguntur imagines, ii sanguinem

mouent, vnde in mollissima foetus materia rei imagines

exprimunt, sic partus in perpetuum maculis, variisque notis inficiunt, nisi

desiderio refricato quiescant. Ideo non impunè rerum exploratores exquisiuere, ita

signari foetus, vti cogitat anima, & maximè in præcipuis actionibus, vt in

maris congressu, spermatis eiectione, & aliis. Ideo homini cum insit cogitationis

velocitas, animique celeritas, & ingenii varietas, multiformes imprimit

notas: plures iccirco in homine, quam in cæteris animalibus differentiæ:

aliis enim cum immobiles sint animi, singulis in suo genere similia procreandi

datur facultas. Hanc animi vim, & cogitationis rectè nouit Iacob,

vti sacræ testantur literæ. Nam

Pecudes, vel equos discolores

Progignere quærens, id efficit, quod imitari omnes iubeo, qui idem cupiunt:

Ipse virgulta, ac perticas populneas, amygdalinas, quæque facile corticibus

spoliari possunt, edolatas corticibus interseptas, circulis redimitas

& sinuatas, vti colubros albo, nigroque interstinctas colore, in canalibus

iuxta aquas, in pascuis, & præsepibus fixit, vbi grex ouilli pecoris stabulabatur,

vt coitum ineundo, & oculos circumlustrando, nil nisi virgas aspicerent,

vt quos dabant foetus diuersè essent colorati, & passim candida vellera

pullis infuscarentur maculis, non iniucundum visu: sic lanigera omnia

animalia, vel vniuersum pecus. Præualet hoc in equis, idque plurimum

obseruant, qui huiusmodi curam habent, & ad coitum equas admittunt, &

equilia, vbi coitum explent, tapetis, & pannis, variis depictis coloribus exornant,

vnde discolores equos, scutulatos, spadices, diuerseque coloratos

efficiunt. Docet quoque Absyrtus: Equam colore aliquo contegas, qualem

futuram pullationem referre vis, siquidem qualem vestitu colorem ipsi

mentiuntur, in talem enata progenies degenerabit: nam conscendens equus

in coitu, colorum spectaculo detinetur, qui oculis aduersabitur, & talem

dabit foeturam, vt tergoris diuersitas maculis euariet, totidemque visuntur

colores, quot in exemplo fuere, plurimumque emaculato blandiuntur

colore. Sic etiamnum

Pauones, reliquique pulli albi

Generantur: Si auiaria, vel caueas, quibus concluduntur, eorumque cubilia

tectorio inalbentur opere, vel albis linteis, & velaminibus protegantur,

& exiguis cancellis præpediantur, quo minus iis locis fugiant: recte pauimenta

sunt euerrenda, ne nisi alba penitus conspiciant: cum coitum ineunt,

excubant, ouaque fouent: sic albicantem dabunt sobolem: idem in aliis

facito. Hinc solerti euenit excogitatu, quonampacto

Mulieres pulchros pariant filios:

Prodidit Empedocles mulieris in conceptione visionem foetum conformare,

nam sæpè imagines, & status adamarunt mulieres, quibus similes foetus

ediderunt, & sæpè scriptis proditur mulieres nigros, & villosos peperisse

filios: & cam hoens rimati, vbi multa diuexarunt ingenia, picturas in parietibus

reperiere ex aduerso existentes, quibus fæminæ dum venereo fungerentur

munere,oculi detinebantur, eaque cogitatione animus affectus, similes

foeturas referebant. Vnde quod vsu venit, memoriæ mandandum iudico, & quod

maximè salutare remur esse, & sæpè occurrens omnibus præcepi, vt in eorum

conspectu Cupidinis, Adonis, & Ganimedis effigies pendeant, vel

materia perentur solida: inde venerem exercentes mulieres, animo versent,

& fortissima imaginatione animus rapiatur, & grauidæ diutius contemplentur,

& partus inde genitus eum imitabitur, quem ipsæ coeuntes mente conceperint:

nec parum id profuturum scio. Cum id sæpius præcepissem, audiuit

mulier, statimque candidum marmoreum puerum, beneque formatum

ante oculos sibi proposuit: talis enim exoptabat formæ puerum, coeundo,

& vterum gerendo quam sæpissimè animo eum deuoluebat, enatumque

postea foetum ostendit mater obesulum, nec à marmoreo simulachro dissimilem,

ita pallentem, vt verum imitaretur marmor: & veritatis experientia

patuit: aliquæ artificio sunt laudatæ, successuque fauit: Ne sint præterea

inordinati coitus, neque in latera, sursumque fiant: plærisque enim hoc in causa

fuit, vt diuersa orirentur monstra.

Monstra quomodo gignantur, & de vi mira putrefactionis.

CAPVT XXIIII.

NEC Ita facilior dabitur monstra producendi modus, quam

è supra dictis. Si quis autem id summopere affectarit,

multas patefaciemus talia producendi vias. Principio

putabat Democritus, ex plurimorum commixtione seminum,

cum hoc ante, illud postea iactatum vteri partes

subingreditur, & simul confunduntur, dissidentque

membris, vt biceps homo, & multimembra gignantur animalia. Empedocles

autem responsa omnia præoccupando verum concepisse visus est:

Ipse enim ob seminis redundantiam, aut defectum, aut ob principium motus,

aut in plura distributionem, aut ob imprægnationem monstruosa ait

animalia gigni. Straton autem ab adiectione, ablatione, transpositione,

aut sufflatione id euenire tradit. At medici quidam id vuluæ ascripserunt,

quæ sæpè flatu imbuta, subuertatur. Natura sagax in animalium efformatione

membra primum effingit, quæ in corpore principatum obtinent, postea

ex impendenti materie, nunc parcius, nunc profusius operatur, vt se sibi

suggerit: sic defectu coercita, vel redundantia superata ab incepto impenditur

opere, vnde partus producit monstrifica labe affectos: vt in arte sæpius

perspicitur: nunc mutilata, vt claudos, monoculos, nunc superflua, vt

hermophroditas, quaternis oculis, totidem brachiis, totidemque pedibus,

sic quæ fortuito, vel arte ordinantur, adiuuat ipsa, & inchoatis dat finem.

Tibi autem, qui cupidus arte quadam monstra in lucem prodire desideras,

vt ex exemplis condisces, multa horum trademus principia: cogitato & exoriri,

quæ consequi possibilia fuerint: subscribet enim natura votis, opereque

delectaberis, eaque euenient, quæ nunquam putaueras, ansamque

præbent conficiendi, quæ vetitæ descriptionis, & potius admirandi, quam

profani sunt operis. Exuperantia primò, quonam fiat modo

Pullus gallinaceus quaternis alis enascatur, quaternisque pedibus,

Quod docet Aristoteles: Oua illa seligito, quæ bina comperies retinere

boleta, pellicula quadam non tenui intercursante, sed albumina continuentur,

quæ foecundiores sæpè gallinæ assolent parere, ex magnitudine cognosces,

patetque intuentibus Soli exponendo, exuberante iam materia productum,

ex plurium seminum commixtu, semenque habeat pullorum, glocienti

gallinæ iam excubanda supponas, vt suo insessu foueat ea, elapso iam

debito tempore tales excludet foetus, pedibus, alisque quaternis, curabis

vt commodè educentur. Si autem membrana disterminabitur, gemini discreti

pulli generantur, sine vlla superuacua parte. Sic enim & biceps nascetur

serpens, & animal omne, quod ouo excluditur: si tale euenerit, non mediocris

erit admirationis: sæpius enim monstra in prolificis animalibus, &

multiparis, quam in minus foecundis, & in perfectioribus animalibus, in

aliis verò facilitas generationis præualet: vnde in vilioribus animalibus facilius

monstra prodeunt, quam in nobilibus. Sic quoque aliter generare possumus

Animal è diuersis commixtum,

Quod facile eueniet, vti de fructibus docuimus: sed hoc pacto rem aggredieris:

Animalia quære multipara, idest, quæ plures edant vno nixu foetus,

& quæ maximè salacia sint, & in quibus vincat coeundi voluntas, mares foeminis

obsequia sollicitent, commisceri inter se curabis, quibus par quoque

sit corporis magnitudo, gestationis tempus æquum, vel sanè non longe diuersum,

sic ex alienigenorum inter se animalium congressu, diuersa prodeunt

semifera monstra, multiplici naturæ varietate. Ex lupo enim, & cane

generatur fera, quæ crocuta dici solet, producendique eius modum docet

Aristoteles. Læena cum pardis coit, vnde ignobiles generantur leones, non

iubati, & maculosi foetus, vt refert Philostratus. Cum pantheris quoque

coeunt lupi, sic animal gignitur bigenere, quod Thoes dicitur, maculosa

pelle pantheram refert, facie autem patrem, quod tradidit Oppianus, sic

vulpe, lupo, & tygride, simia, leone, & similibus, vt crebro græci dici soleat,

semper noui aliquid Africam afferre, ob aquæ enim inopiam, egestatemque

siticulosis in regionibus è longinquo coguntur bibendi gratia in

vnum congregari, vi, aut voluptate ad commiscendum cogente, & inibi è

varia seminum mixtura, varias subinde animalium nasci formas, nec tales

foetus Africæ regionibus tam prodigiosi habentur, cum familiaris sit incolis

eorum partus, in nouis igitur procreandis exemplis vtitor. ITEM in Aeliano

legi, apud Sybarin pastorem fuisse nomine Crathin, qui cum capellam

omnium formosissimam deperire coepisset, & libidinis oestro acrius excruciaretur,

eandem mirè inibat, ac vti amicam amplexabatur, non citra suauiationem

crebram, idemque capellarius amator, pabulum lætius, amoeniusque

obiiciebat, vt illi suauior fieret anima, inde ex concubitu brutino natum

ferunt infantem, cruribus matrem qui referebat, facie autem patrem.

PVLLVS autem è diuersis commixtus sic eueniet: Marem palumbum

cum gallina coire curabis, pullusque emerget non iniucundus visu. Sic

quoque è perdicibus, gallinis, phasianis eueniet, diuersisque accipitribus,

& pauonibus. Dabit mixtum foetum gallina, sibique similem admodum,

eique, quo prolificum acceperit semen. At si defecerit matrix, sic dabitur

Ouorum excubatio citra gallinam,

Vt docet Democritus: Columbarum, vel gallinarum stercore tuso, atque

incerniculo subtiliter succreto, obruantur oua, non irrita tamen, ne simul

collidantur, substratis eorum pennis, & circumpositis cubilia extruantur: turbinatior

ouorum pars sursum vergat, & vicenis, quaternisque horis, alternis

vicibus innouato circumuoluendo, vt æquabiliter concalefiant, sic effoetæ

efficere sunt solitæ, loco calido, & tepente seruentur: vbi bis deni dies

elapsi, & completi foetus, & pulli rostrelis oua percudere inceperint, ausculta

num pipiant, sæpè enim propter eorum putaminum crassitudinem

erumpere nequeunt, vel rimis fatiscunt: testas tollito, & gallinam inducito.

ET si collibuerit aliter potes: Oua tepido demergas fimo, senisque diebus

recens subiicito, ne senescat, sed tepore suo foueat, & gallinæ calorem

imitetur, vertendo semper, donec excludant, qui quæruntur pulli. Sic &

tepente clibano. SI quis cognoscere affectarit marem progigni, an foeminam,

sic cognoscet: Aristoteles ait, & præbat Auicenna ex orbiculari, breuique ouo

mas, ex oblongis, acutisque foemina progignitur: & suffragatur ratio, nam

virtutis perfectio in masculis ouis æqualiter abit, & continet extrema: in

oblongis à centro longius abit materia, in quo est vitalis calor. Nec inficior

artificio, ingenioque enasci posse

Animal visu, & tactu inficiens,

Ac si regulus, vel catoblepa esset: cauetoque, qui producere tentas, ne

in te periculum recidat, quod facile euenturum iudico, si illicò nefanda lues

in lucem prodiens, vi tapidi aeris matricem interfecerit: Foecunda mergito

oua, vbi arsenicum, vel serpentum virus eliquaueris, venenaque cætera

mala, per dies aliquos immorari finito: validius operatur intus, si ritè apposueris,

glocis subiicienda curato, manibus ne conquasses, ne inutile perdas,

quod præualiturum speras. Nec dabitur occasio maior monstra producendi

diuersa, quam ouis: & huiusmodi sæpè gallinæ partus inter cætera

efficiunt, atque etiam ex se fiunt: Ideo Leontius ferri laminam aliquam, clauorum

capita, laurique ramulos, vbi nidiculantur afferre iubet, ne prodigiosos,

& monstruosos edant partus. Fimo commodè vti possumus, est enim

naturali calori simillimus, nec spernendam retinet putrefactionis vim, mirabilium

rerum parens: totque genera ex putrefactione animalium proueniunt,

quot ea, quæ putrefiunt: quod si quis rectè considerauerit, & mente

perpenderit, non minimum eliciet secretorum principium. Hæc tamen mirabilia

visa sunt. Menstruatæ enim mulieris

Capilli in serpentes,

Et vermiculos vertuntur fimo obruti, & tempore iam modico. NEC minus

putrefactus è menstruorum sanguis, rubetas, siue ranas generare potest, facilè

enim corrumpitur, & conuertitur, & sæpè mulieres ex eodem cum humano

foetu, bufones, lacertos, & iis similia generant. Et Salernitanas mulieres

legimus conceptionis principio, cum foetus viuificari debent, tale animal

apii, & porrorum interficere solent succo. Cum mulier quædam præter

opinionem prægnans videretur, foetus loco quatuor animalia, ranis simillima

peperit, & sæpè tali causa abortiunt, cuius monstruosæ conceptionis,

non est alia (credo) putanda causa. Ex corruptione quoque humani

seminis, veluti vermes in intestinis, Alcippe elephantem peperit, & ancilla

inter initia belli Marsici serpentem generauit. NEC equorum minus è cauda

setæ, aquis iniectæ animam recipere, & viuificari videntur. TVSVM ocymum

inter lateres humido loco Soli expositum, scorpiones generat, quanquam

Galenus neget. ET combustæ anatis puluis, si humido inter patinas seruetur

obrutus loco, ingentem, & maximam mirè generat rubetam. Facilius

autem rana procreari potest illicò, si earum cernatur ortus: non enim illas

dico, quæ legitimo naturæ ordine, scilicet ex coitu, in aquis suos natales habent,

sed quæ per se nascuntur, & temporariæ dictæ sunt: & æstiuo tantum

imbre littorum, & itinerum puluerulentis arenis generantur, earumque breuis

est vita: vel sæpè ventorum ira, altis montium iugis sæuientes, attollitur

puluis, aquisque mixtus, non solum in ranas, sed in lapides cogitur: ranis

enim aliquando pluisse author est Phylarchus, & Heraclides Lembus, circa

Dardaniam, & Pæoniam idem euenisse tradit, idque tam copiosè, vt domus,

& viæ replerentur. Et Aelianus cum ex Italia Neapoli Puteolos iter

faceret, ranas perspexit, quarum pars, quæ ad caput pertinet, repebat, &

duobus pedibus agebatur, altera non dum conformata, concretioni limosi

humoris similis trahebatur, & ex eodem corpore pars altera viuebat, pars

altera tellus erat. Narrat Macrobius in Aegypto, quod ex terra, & imbre

mures nascuntur, & in aliis locis ranæ, serpentes, & similia, vnde facilis est

earum procreatio. Quidam enim cum spuisset, ex sputo statim rana creata est, &

Daumatus hispanus, quotiens libuerat ranarum maximam illicò producebat

copiam. Sic verrinum, & scrofarum ex coitu exceptum virus, & sanguinosum

modo iam dicto, ineunte Sole capricorni principium, vt piscis exitu

eiiciant, dum affatim lacte, & micis saturentur, subantes: perceptumque

illud, quod apriam vocant, quod idem est, quod equis hippomanes, vitreo

sub fimo vase conditum, & operculatum, ne surgens calor euolet, aliquibus

lateat diebus, perceptumque opus plumbea conditum pyxide erit

vsui: qui id rectè nouerit componere, non vulgare cernet experimentum.

Si quis vero curiosius, quam pars fit, noscere concupiscet, quam nouimus

rationem experimento fimo & mirabilem ad Modum mandragoram producendi.

Sic enim humanam feram ex ouo enatam foeneratitia iam nomenclatura

vulgò appellari coepisse audio, si cui collibuerit, & is ad exemplar galli

spermatis in ouo humanum, & vitale asperserit virus, operculo coercito

ne foetuosum calorem coercitum suspiret, efferet semiferum animal, hinc humanam,

hinc verò vernaculam gerens formam. Nec negat Auicenna, si

occasio dabitur, alibi paulò vberius: sat sit normam, & fieri posse demonstrasse.

Plæraque & maiora iam omittuntur, apud inscios, & plebeios fide

penitus caritura. De partu monstruoso, deque producendi per fimum vi

hæc dicta sufficiant.

De Lyra, & miris quibusdam eius proprietatibus.

CAPVT XXV.

NONNVLLAS In se vires Lyra retinet proprietates,

& animaduersiones, quas in medium afferre operæ

precium duximus: quanquam non lateat, gregarios, &

sciolos fidem non habituras. Et si eorum aliquis hæc nostra

putet delyria, arcanarum tamen literarum cultoribus

me summopere placiturum scio, quique naturæ miris

peruestigandis, animum penitus addictum habent, ignota non scribo.

Rythmos, & modulos, in hominibus posse certum est, nec tam immite, &

efferatum esse cor, quin coaptis modulis, & cantilenis animum delinientibus

remittatur, contra indecentibus, & inconcinnis, angatur, & restringatur.

Carmen prodit Museus dulcissimam rem mortalibus esse: & à Platonicis

dictum animaduertitur, à musica mulceri omne, quod viuit, plurimique

visuntur effectus. Remugiunt in bello tympana, vt sint hortamenta, & torpentes

suscitent, & iis similia ab antiquis factitata reperiuntur. Timotheus

musicus quotiens libuerat Phrygium modulabatur cantum, & Alexandri

animum sic accendebat, vt efferatus ad arma curreret, cumque aliter voluisset,

mutato animositatem exhauriens, segnem efficiebat animum, & remollitum

ab armis ad epulas, & conuiuia trahebat: & Plutarchus ait: Cum ipse

audiuisset Antigenidam tibia modos incinentem, qui vocantur Harmatii,

adeò inflammatum se esse, vt simul cum armis exurgens manus iniecerit

in proximè assidentes. Refert Cicero Pythagoram adolescentem

quendam Taurominitanum, vino madidum, ac meretricio amore irretitum,

cum riualis comburere domum quæreret: qua detinebatur scortum,

Phrygio modo concitatum, spondæo resonante pacatum, & mitiorem

reddidisse. Idemque aiebat: Si tybiarum cantu impulsi adolescentes

facinus aliquod aggrediuntur, tibicina spondæum canente destrahuntur,

vt modorum grauitate eorum furens petulantia consedetur. Empedocles

cum eius hospitem, iurgiis, & conuitiis quidam lacessitus inuaderet,

canendi retorsit modum, furentisque iram temperauit. Theophrastus

ad compescendas animi turbationes, musicos fertur adhibuisse sonos.

Et Agamemnon è patria discedens, ad Troiam profecturus, de Clitemnestræ

dubitans pudicitia, citharoedum reliquit, qui sono illam adeò

ad continentiam, & pudicitiam incitabat, vt Aegystus non nisi occiso

citharoedo ea frui potuerit. Thracius Orphæus citharæ incentionibus

efferatas gentes saxi instar nulla ratione molles inflexerit. Arion

citharoedus rationis expertes delphinos sibi conciliauit, vt demersum sospitem

in littus duxerint. Teneros infantium sensus permulcet sonus, &

crepitaculis vagientes acquiescunt, & ipsi conticescunt. Vnde Crisippum

proprium nutricibus fertur carmen ascripsisse. Elephantes ait Strabo tympanis

allici, cerui sonis detinentur, & modulato carmine capiuntur, cygni

hyperborei, cithara, & cantu conuincuntur, auiculæ fistulis irretiuntur,

& pastoralis fistula pastu progressis quietem imperat gregibus. Immò

vulnera, & morbos, quod multo mirabilius est, modulis prudens

consolata est vetustas, vt ex historiis percipitur. Terpander, atque Arion

Methimenæus Lesbios, & Iones grauibus morbis curauere. Asclepiades

medicus tuba surdis medebatur, cantuque populi seditiones compescuit.

Hermenias Thebanus Boethiorum pluribus coxendicum dolores

melodiis abstersit. Xenocrates organicis sonis lymphaticos curauit.

Thales Cretensis cithara pestilentiam fugauit, & ægrorum venas

Herophilus musicis pensiculabat numeris, sic affectibus singulis

singulas adhibuere prisci melodias, vti Dorica prudentiam, castitatem,

& doctrinam largitur, Phrygia pugnas excitat, furorem inflammat, quod

efficit, & tibia: ideo Aristoxenus in fabulis quod Dorica efficere non valuit,

ad Phrygiam deuenit harmoniam, quæ illis congruebat. Lydia intellectum

acuit obtusis, terrenoque grauatis desiderio coelestem inducit appetentiam, ab

Aristotele in Politicis traditum. Non ne Lacedemonibus fertur repudiatum pridem

fuisse chromaticum genus, quod nimium audientes effoeminaret? & iis similia,

vnde non à ratione alienum reor, si simplici id accidat lyra, citharaque, quod

verò arte, ingenioque confectis euenit magis mirum, nemo est, qui negare

possit. Ideo

Lyra somnum concilians

Proditur, & à multis quoque expertum est, dulci, suauique vt id eueniat harmonia,

fiat igitur sic: E lignis materiam parato mitioribus, vt suauiorem

efficiat, & remissiorem modulationem, vti abiete, & hedera ex vno inferior,

ex altero superior compegitur pars; fides è tyris, & serpentibus conficiendæ,

sed ex intestinis, vel membrana spinalem medullam contingente,

quam erues flumine currenti, capiteque suspenso, reliqum marcescat, iis

fidiculam accommoda, cytharamque, quæ vbi digitis pulsata intonuerit, blandum

mollem, nec inamoenum efficit sonitum, gratumque audientibus conciliat

soporem, vt inuito claudent oculos, non miti somno. Quod mirum hoc

videri non debet, si id quoque Pythagoricos effecisse fertur, vt cum diuersas

resoluere vellent in somno curas, quibusdam cantilenis vterentur, vt leuis

& quietus irreperet somnus, & experrecti statim cubili exurgentes quibusdam

modulis aliis stuporem, somnique confusionem purgarent, ad

subeundum munus aliquod. Aeolio euenire tradit, quod animi tranquillet

tempestates, somnumque pacatis tribuat. Est & aliud mirabile valdè, quod

eius sonitus fertur præsens atocium: dum enim per aures ad animum delabitur:

vnde ab eius sonitu expellantur, credentium arbitrio relinquatur: neque

hæc aliquibus offendiculo sint, consultius fuerit omittere. Hæc autem de

vulgari accipies experimentum

Lyra, quæ pulsata alteram eiusdem toni recubantem moueat:

Tendantur in vnum nerui, & ad idem & perfectum perueniat vnaquæque

melos, si grauium vnam pulsabis digitis, altera roboat, & mouetur grauis

in ea, sic acutarum: debita tamen approximatione: si id maximè non fuerit

conspicuum, paleam supra inducito, & moueri videbis. Suetonius autem

tranquillus in libro ludicræ historiæ, neruos ait in fidibus brumali die alios

digitis pelli, alios sonare. Hinc quispiam poterit ignarus soni lyram

accommodare: si æquè tensa altera, & ad harmoniam ducta requiescat, alteram

manibus intendendo, & relaxando, & pulsando quousque quiescentis

neruus moueatur, eiusdem toni signum: sic in cæteris. Si vero vt

Lyræ surdus audiat sonum

Vis, vel manibus aures obde ritè, ne sonum audias, tunc capulum lyræ,

vel citharæ mordicus prehendito, pulset eam alter, & concinnum in

cerebro dabit sonum, & fortasse suauiorem: Nec solum capulum dentibus

captans, sed longissimam hastam, quæ lyram tangat, & per eam clarè

auditur sonus, dicique poterit non auditus sensu, sed gustu percipere. Remanet

hoc, quod haudquaquam inamoenum reor, vt

Liræ, Citharæ, aliaque instrumenta vento pulsentur,

Hoc si perficies: Vbi vasta fuerit ventorum procella, è regione aduersantia

accommodabis instrumenta, vti citharas, tibias, sambucas, fistulasque:

adueniens enim ventus impetu ruit, leuiter pulsat, & hiantes calamos percurrit:

vnde ex omnium sonitu vicinis auribus suauissimum percipies concentum,

& lætaberis.

Insomnia clara, & iucunda, obscura, meticulosaque inducere.

CAPVT XXVI.

CIBVS Ex concoctione (quod pro explorato haberi debet)

in vaporem soluitur, tabescitque, quem caliditate

iuncta in leue desciscere par est: cumque natura in sublime

feratur, aliquatenus attolli, & in cerebrum per venas

redundare, vbi natura cerebri perpetuo obrigens rigore,

adinstar imbrium generationis, vt in maiori mundo

sæpe visitur, sit humificus, & nebulescit: sic intestina reciprocatione denuò

redditum incapescit, & ad cor defertur principis sensus domicilium: interim

caput opplet, grauedinosum reddit, vt profundo demergatur somno: Quod

si noctis conticinio, magis soporari contingit, imagines descendendo aliorum

occursu, interpollantur: vt præposteræ, monstruosæque videantur:

Si matutino vbi excrementius, foeculentusque sanguis, à puro, & frugi discretus

& ipse refrixit, & deferbuit: meracæ, obsolutæque visiones demonstrantur,

& gratæ. Non ergo irrationabile duximus, cum immoderato tumefacta

potu, virtus sopita langueat, & natura edulii vapores attollantur, &

ex iis, quæ corpore abundant, in somno exultari, & immoderatè iactari,

vt diuersa incendia, tenebræ, grandines, putredines: ex flaua, atraque

bile, frigido, putridoque humore. Sic aliquem trucidare, vel impiè cruentari,

sanguinis abundantiam habere. immo temperiei eiusdem præsagituram

elici posse Hippocrati, & Galeno placet. Vnde cibis vescentes flatuosis,

eorum vi salebrosæ imagines, monstruosæque, qui itidem attolluntur, si

tenues modicæque exhalationis, gratis animum exhilarant simulachris, &

incolumes videntur. Sic extrinsecus applicando simplicia, secum illius rei phantasmata

infecta sensuum principi deferunt: arteriæ enim nostri corporis (inquit

Galenus) ad se intus quodcunque trahunt, proximè circundans eas, dum

continuo dilatantur, sic ea somniemus, quæ præoptabimus. Vt non minus

peruigiles, quam soporantes lætemur, en

Somnia grata excitandi ratio.

Coenæ summo, cum cubitum pergimus, si leniter mandimus hippoglossum,

melisophyllon, quam alii citraginem vocant, iisque simillima, consopiti

variis illudimur imaginibus, quibus lætiora non percuperet animus, agros,

viridaria, arbores, flores, terram in virorem conuersam cernet, vmbrosis

operculis opacatam, ac denique oculos circumlustrando, vernat vndique

mundus, & arridet. Vel eleoselini succo, populnearum nouellarum frondium,

acori vulgaris, solani hortensis, stramonii, aconiti, maximeque viridantium

tempora perunxeris, collum, vel iugulum, per quem venæ ascendunt

soporariæ, loca vbi maximè venæ sunt conspicuæ, manibus, pedibusque.

Confert & iecur perungere, nam à ventriculo sursum euaporando, permeat

sanguis ad iecur, à iecinore ad cor subit: sic reciprocantes tinguntur

vapores, eiusdemque coloris imagines referentes. At si quærimus

Somnia obscura, & tumultuosa:

Fabas edimus, qua siccæ, & flatuosæ, & ideo à Pythagoricis abhominantur, quod

talia pariant insomnia. Plærosque legisse memini, à fabis abstineto, eiusque

vsum interdixisse & ferè legumina omnia, phaseolos præcipuè quos smilaces

vocant hortenses, lenticulas, crassum & melancholicum humorem

excitantes, allia, cæpas, capitata porra, brassicam inter olera, raphanos,

& tandem radices ferè omnes: inter hæc vinum, quia spirituosa, vapurolentaque

sunt, inflationem, calidum, mordacem, & noxium humorem parientia,

insomnia ingerunt, in quibus phantasmata deluxata, lacessita, tortuosa,

turbida. Sic per aera delatus, maria, fluentaque transnare videberis, ciuitates

multas lustrare, casus, mortes, tempestatum sæuitiam, nubilos dies videre,

imbres decidere, Solis fulgorem infuscari, coelum hyemare, ac non nisi

meticulosa omnia demonstrari. Sic prædicta loca illiniendo fuligine, vel omni

adusto, acetoque (quod ideo addimus vt penetrandi vim medicamentum

adsciscat) ignes, incendia, fulgetra, corruscationes, & omnia tenebris inuoluta.

Nec silentio præterierim postquam in horum sermonem incidimus

huic addere seriei, quæ fortasse iuuerit meminisse, vsuique fuerit legisse.

Si velimus

Idem suffitu edere, & aliter,

Sic sæpè factitare solemus: Interfecti vi recenter viri calcaneum in puluerem

redigimus, cui magnetis parum addimus, porrò simul commixta, si accensis

carbonibus inieceris, vt locis pluribus fumus domicilii culmina petat, dormientes

laruarum occursaculis, deterrimis spectris, horribilibusque afficies.

SIC quoque si dormientis capiti viuæ simiæ nuper extractum cor supposueris,

non nisi feras in somnis cernet, & ab eis dilaniari, vt terriculamenta,

& timorem incutiant magnum. IDEM prestabit oniches, si collo

ligaueris. Sed adeò dira cupido hominum mentes inuasit, vt quæ natura

mortalium commoditati elargita est abutantur, vt multis horum simul coaceruatis

componant

Lamiarum vnguenta,

Quæ quanquam ipsæ superstitionis plurimum admiscent, naturali tamen vi

euenire patet intuenti: quæque ab eis acceperim, referam. Puerorum pinguedinem

ahæno vase decoquendo ex aqua capiunt, inspissando quod ex

elixatione vltimum, nouissimumque subsidet, inde condunt, continuoque

inseruiunt vsui: cum hac immiscent eleoselinum, aconitum, frondes populneas,

& fuliginem. Vel ALITER sic: Sium, acorum vulgare, pentaphyllon,

vespertilionis sanguinem, solanum somniferum, & oleum, & si diuersa

commiscent, ab iis non parum dissidebunt, simul conficiunt, partes omnes

perungunt, eas antea perfricando, vt rubescant, & reuocetur calor, rarumque

fiat, quod erat frigore concretum: Vt relaxetur caro, aperiantur

pori, adipem adiungunt, vel oleum ipsius vicem subiens, vt succorum vis

intro descendat, & fiat potior, vegetiorque: id esse in causam non dubium

reor. Sic non illuni nocte per aera deferri videntur, conuiuia, sonos, tripudia,

& formosorum iuuenum concubitus, quos maximè exoptant: tanta

est imaginationis vis, impressionum habitus, vt ferè cerebri pars ea, quæ

memoratiua dicitur, huiusmodi sit plena: cumque valdè sint ipsæ ad credendum

naturæ pronitate faciles, sic impressiones capessunt, vt spiritus immutentur,

nil noctu, diuque aliud cogitantes, & ad hoc adiuuantur, cum non

vescantur nisi betis, radicibus, castaneis, & leguminibus. Dum hæc pensiculatius

perquirendo operam nauarem: ancipiti enim immorabar iudicio,

incidit mihi in manus vetula quædam, quas à strigis auis nocturnæ similitudine

striges vocant, quæque noctu puerulorum sanguinem è cunis

absorbent: sponte pollicita breuis mihi temporis spatio allaturam responsa:

iubet omnes foras egredi, qui mecum erant acciti testes, spoliis nudata tota

se vnguento quodam valdè perfricuit, nobis è portæ rimulis conspicua: sic

soporiferorum vi succorum cecidit, profundoque occubuit somno, foris

ipsi patefacimus, multum vapulat, tantaque vis soporis fuit, vt sensum

eriperet, ad locum foras reddimus, iam medelæ vires fatiscunt, flaccescuntque,

à somno seuocata, multa incipit fari deliria, se maria: montesque

transmeasse, falsaque depromens responsa, negamus, instat liuorem

ostendimus, pertinaciter resistit magis. Sed quid de eis sentiam, dabitur alias

narrandi locus: ad institutum nostra reddeat oratio: satis enim prolixiusculi

fuimus. Hoc præterea præmonendum censeo, ne facilè experientes dilabantur,

non hæc æquè omnibus euentura: sed inter cæteros melancholicis,

cum natura præalgida, algiosaque sint, eorumque vaporatio multa non

sit: rectè enim quæ vident, percipiunt, & referre possunt.

Quomodo amor conciliari possit, deque rebus

amatorij medicamenti vim retinentibus.

CAPVT XXVII.

NOSTRVM Fuit ab operis initio constitutum,

omnia tantum naturaliter operari, & præsertim, quæ

magnorum operibus impiorum eueniunt, ad eorum scientiam

penitus pessundandam: mortalium enim mentes

his laqueis, & errorum inuolucris irretunt, cum hominum

pars magna huic insistet, ac fallaci ipsius illecebra

multos diuexari videam, admiratione animos capi,

& ingenia ipsa ad perniciem elabi, quæ eleuata, ac discendi cupidiora sunt.

Nos quæ ex iis poterimus amorum illicia recensere non pigebit, à naturæ

postliminio minimè discessuros: quæso legentes boni consulant. Vt igitur

exordiamur, scitu iam dignum est, quod alio non intenditur hominum mens,

nisi vt hominum, mulierumque animis amoris igniculos accendere eos mitiores

reddere, nostræque voluntati obtemperaturos nititur, cumque rebus

eueniat, in quibus efficiendi potestas latet, iis vtamur: quorum aliqua à maioribus

tradita, nobis experientia comprobata, multaque recentiorum industria

comparata sunt: & primum Hippomanes, antiquitus ad sidera laudibus

elatum, quanquam non defuerint, qui adstruxerint, muliercularum

figmenta, & deliras esse fabulas, demonstrationibus fortasse addicti, nec

prodigiosis naturæ miraculis, abditisque causis fidem adhibentes: quibus euidens

experientia refragatur. Quod duplex statuunt, vnum virus, ex equarum

obscenis distillans, libidinis furore nimio stimulatarum; noster in Georgicis

poeta sic cecinit.

Hinc demum (Hippomanes verò, quod nomine dicunt

Pastores) lentum destillat ab inguine virus,

Hippomanes, quod sæpe malæ legere nouercæ,

Miscerique herbas, & non innoxia verba.

Vnde apud Tibullum.

Hippomanes cupidæ stillat ab inguine equæ.

Nec instituto inefficax, eiusque vsum alibi tradidimus, & vires cum poposcit

locus: alterum autem caricæ est magnitudine, specie orbiculatum, latiusculum,

colore iam nigricante, fronti nascentis pulli adhæret, statimque

foeta partu edito, secundas deuorat, & laborum oblita perlambendo, & abstergendo

eum conuellit, hippomanes appellatum: quod si quis præripuerit,

ad vbera partum non admittit, odit, & alienum tanquam à se fugat, nunquam

amatura: quod idem rectè sensit in Aeneidos vates.

Quæritur, & nascentis equi de fronte reuulsus,

Et matri præreptus amor.

Merito ergo ex carne illa amorem creari, & illius esse irreticulum non absurdum

putarunt, amatoriumque innasci veneficium. Et vt tradit Pausanias,

nec Aelianus omittit, tantam in eo vim nouit Olympiæ Phormis Arcas,

quod illo æri mixto, & affuso equam posuit, abscissa cauda, vbi Hippomanes

incluserat, fabrica non tam accurata, vt ex ea equi eatenus fallerentur,

vt tantopere ad illius conspectum furiis stimulari deberent: Sic enim eos alliciebat,

tantaque insania ducebantur, vt ruptis frenis, in ipsam violentius,

quam in pulchram equam & viuam insilirent. Neque enim quod vngulæ,

cum æreæ statuæ hærent, lubrico lapsu elidantur, iccirco coitum desperant:

immò ardentius multò hiante ore, imminenteque adhinniunt, neque prius

quam flagris, & magno ductorum robore abstrahantur, ab æreo simulachro

depelli possunt. Vnde nomen veneno inditum hippománes++, quod equinæ cupidinis

similitudine, hominibus amores inducit, & effrenatè furere in venerem

facit. Traduntque non minimæ authoritatis viri, quod hoc cognitum penitus

pastores habent, & si amatorias alicui insidias parare velint, vt amoris

flamma conflagret, & cupidinis tabe amatæ mulieres torqueantur, & intereant,

callidè equam, quæ ventrem gerat, parituram obseruant, statimque

à partu præreptum hippomanes habent, & in equæ vngulam optimè conditum

seruant, vt egentes in pollinem ritè redactum insidiis esculentis, vel

poculentis immisceant, & animum efferatum mitiorem reddunt, & fomitem

amoris inducunt, ceu lasciui iuuenes veris assolent initio, continuo, paulatimque

concrescentem, & adeò ad amoris cupidinem inflammant, vt ad omnem

hominum ætatem libidinis oculos adiiciant, sic excremento aliquo coarctant,

& in eum animum inclinant, cuius substantiam combiberint, & mutuum,

reciprocumque reddet amorem. Erat & echeneis veteribus veneficiis

infamis. Sic hyænæ vulua sinistro lacerto religata, si quis mulierem

inspiciat, amatorium esse tam præsens, vt illicò sequatur: id verum ne fuerit

an falsum affirmare non ausim, ne quos reprehendimus, imitemur:

difficilis enim hic esset, & pené impossibilis eorum captura. Docent, &

ALITER si libuerit huic simillimum componere, vt multorum exemplis

noscere discant. Animalia respiciendo, quæ maximè in amorem furiunt:

vti passeres, & columbæ: sed commoditatis gratia in catulis exemplum detur:

Ligetur catella semestris, vel annua, cum ostendit se maritari velle catulo,

veris principio: eo enim anni tempore conceptum sitiunt maritum, cuius

desiderio hiant: ita ligentur arctè, ne conscendant, & aptè accommodentur,

ætatemque habeant coeundi, cibos postea opipare exhibeatur, vt spermatis

vbertate luxuriæ desiderio conflagrent, cum catulire desiderant, feruentique

fuerint animo, furientes, & vociferantes, præcaue ne ad coitum

admittas, vt violentius inferantur: Cum cognoueris in summum luxuriæ gradum

foeminam peruenisse, vt genitalia pruriant, inflentur, turgeantque,

quod diei spatio eueniet, iugulant, eaque decerpunt membra, vbi maximè

huiusmodi desiderium insidet, & cum carnem gustauerint proiecta amatoria

libidine constrictius tenetur, vt vociferet, & perbachetur, poculisque deuicta

mens, libertate amissa veneris insania exagitatur, vt extabescat corpus.

Multa præterea sunt, ex quibus pauca meminimus tanquam suffectura.

Satis enim diximus, & si vera dixisse pertesum est.

De Fascinatione, & quomodo per eam illaqueari

possit, & fascinationis amuleta.

CAPVT XXVIII.

IAM De fascinatione est disserendum, quique effascinatores

fuerint, nec silentio prætereundum: nam si nobis priscorum

monumenta percurrere libeat, comperimus huiusmodi

multa posteritati prodita iam esse, cum noua recentioris

æui euenta, antiquæ famæ non prorsus vanæ

suffragentur. Nec historiis fidem derogare opus esse censui,

si veras rei causas validis rationibus aptare nequimus: præterea cum

plæraque sint peruestigationem penitus summouentia. Quod autem ipse

ex aliis operationibus senserim, in medium explicandum duxi: multa apud

Theocritum, & Vergilium reperies, vnde

Nescio quis teneros oculus fascinat agnos.

Isigonus, & Memphrodorus in Africa terra familias quasdam produnt voce,

& lingua effascinantes, quæ si impensius fortè, quam liceat admiratæ

fuerint, vel laudauerint pulchras arbores, lætiores segetes, infantes amoeniores,

egregios equos, pecudes pastu vel cultu opimas, arescere & emoriantur

repente, hæc omnia nulli aliæ causæ obnoxia: quod Solinus quoque

scriptum reliquit. Idem Isigonus Triballis, & Illyriis eiusdem esse generis,

qui pupillas binas in oculis habeant, atque visu exitialem effascinationem

fatiant vt interimant, quos diutius intueantur, iratis præcipuè oculis,

tam nocenti visu sunt: & impuberes maximè noxam sentiant. Huius foeminas

in Scythia esse, quæ vocantur Bithiæ tradit Apollonides Philarchus in

Ponto Thibiorum genus alterum, multosque alios eiusdem naturæ, quorum

notas dicit in oculo altero pupillam geminam, in altero vero equi effigiem

esse: quorum meminit quoque Didymus. Nec dissimilis generis Damon

prodidit pharmacum in Aethiopia, cuius sudor tabem contactis corporibus

afferat, ac foeminas quoque oens visu effascinare patet, quæ duplices pupillas

habeant. Cicero quoque de iis scribit, sic Plutarchus, & Philarchus effascinatrices

gentes Paletheobeorum pontum incolentes non pusionibus modò,

quorum habitus sit imbecillis, sed adultis, qui solido concretiorique constant

corpore, pestilentes esse, & intuitu, soloque habitu in morbos languere,

quos perimant, & in tabem resoluant: nec solum qui continuo, sed

hospites, & qui eorum commercio alienissimi concutiuntur, tanta oculis vis:

& fascinum quanquam per contactum, & miscellam iniatur sæpè, per oculos

tamen perficitur: vti exterminatio quædam spiritus per oculos ad fascinati

cor deueniens, totumque inficiens: Sic enim euenit, vt adolescens subtili,

claro, calido, dulcique sanguine præditus, tales det spiritus, cum à cordis

calore à puriori sanguine exoriantur, quia leuissimi in altiori corporis

parte perueniunt, & per oculos procidunt, & iaculantur, qui maximè foraminosi,

& venulenti sunt, omniumque partium nitidissimi: & cum spiritu

ipso vna vis quædam ignea radiis emittitur, vt rubentes oculos, & lippos

spectantes obuios, simili cogantur laborare morbo: mihique accidens

detrimentum attulit: inficit enim aerem, qui infectus alium inficit, sic oculis

proximus vna secum vaporem corrupti sanguinis deferens, cuius contagione

spectantis oculi rubore simili afficiuntur. Sic adimit lupus vocem, sic

regulus vitam, qui aspectu venenum excitat, & radiis virulentos infigit ictus,

cum speculo autem reciproco iaculatu in sui authorem retorquentur. Sic immundæ

mulieris intuitum reformidat politum speculum, vt affert Aristoteles,

eiusque aspectu sordescit, & fulgor hebetatur: quod euenit, quia sanguineus

vapor in speculi superficiem propter tersitudinem in vnitatem coit,

vt quadam eluuiecula operiatur: & clarè demonstretur: immò si nouitium

ægerrimè elues, quod ideo in panno, vel saxo non euenit, quia in illo serpit,

& in profundum descendit, in hoc verò ex partium inconcinnitate dissipatur.

At speculum quia pertinax obstat, quia tersum infractum reseruat,

quia frigidum coacto aere guttulas gignit: tali fermè pacto si in clarum vitrum

respires, facies saliuæ roris aspergine rigatur, tenuisque euolans pars

in saliuam relabitur, sic ex oculis radiorum profluuium, qui spirituum vehicula,

ad occursantis oculos perueniens transuerberat, & percussi hominis

interiora afficit, propriam quærens regionem, cum è corde exoriantur: sic

ipsi in cordis marginibus coguntur in sanguinem, peregrinus hic sanguis

ab effascinati natura viri discordans, reliquum tabe conficit, vnde ægrotat,

eatenus contagione ipsa permanente, quatenus vis tabidi sanguinis in membris

viget, & cum sanguinis affectio sit, ex nunquam interpollari contuetur

febri, quæ si in bili, vel pituita esset, per interualla fortasse sedaretur. Vt

autem distinctius patescant omnia, id primo sciendum: duplicem apud authores

fascinum reperiri. alterum amoris: inuidiæ, vel maleuolentiæ alterum.

Si verò pulchri desiderio, formæque concinnitatis fuerit desiderio irretitum,

quanquam eminus iaculetur, per oculos venenum hauritur, & venustæ

spectrum formæ amantis cordi residet, igniculos succendit, vnde

semper afflictari solet: & quia ibi mollissimus amati sanguis vagatur, vultus

repræsentat, suique ipsius sanguine relucet, in se non quiescit, & sic

ab eo trahitur, vt vulnerati sanguis in vulnerantem labitur, rectè hoc

sic innuit Lucretius.

Idque petit corpus, mens vnde est saucia amore,

Nanque omnes plerunque cadunt in vulnus: & illam

Emicat in partem sanguis, vnde icimur ictu;

Et si cominus est, os tum ruber occupat humor.

Si verò inuidiæ, vel maleuolentiæ fuerit, quem tale virus infecerit, effascinatio

noxia admodum, maximeque in vetulis reperitur. Nec valet aliquis

inficiari, quin animo affecto malè habeat corpus, animusque affectus corporis

vires firmat, & potiores reddit: nec solum immutat corpus proprium,

sed alienum reddit, & tanto id, quanto ardores interiores vindictæ, vel cupiditatis

in corde cient. Non ne auaritia, moeror, vel amor, colores, & habitus

immutat? Inuidia non ne corpus pallore insigni, & extrema induit

macie? Non ne prægnantis auiditas inficit tenerum foetum rei agnatæ nota?

Sic vbi flagrantes inuidia oculos, & truces deflexerit, & perniciosè nocendi

cupido acrius micat ex oculis, & intestinus ardor proficiscitur ab eis, astantium

corporibus, maximè speciosis malum inferunt, & oculorum acies vti

telum transuerberat, præcordia perurit, & maciei præbet causam, si cholerici,

& sanguinei præsertim fuerint: nam pororum apertura, & humorum

subtilitate facilè depascitur morbus. Nec solum ex passione tale fit corpus,

sed venenum humano reperiri posse corpore facilè est, quod probat Auicenna:

plerique tali sunt natura præditi: quod mirum videri non debet, si arte

fieri posse sæpius visum est. Mittitur Alexandro ab Indorum Regina insignis

speciei puella, serpentium veneno delibuta, & depasta: vt Aristoteles

tradit, & Auicenna Rufi testimonio scribit. Galenus autem alteram fuisse,

quæ Hyoscyamum impunè sumeret, alia verò aconitum, vt nec gallina

appropinquaret. Et frequenti eius (vsu, vt ex antiquorum monumentis accepimus)

vsque adeò innoxium præbuit se veneno Mithridates Ponti Rex,

vt cum vellet ueneno sibi mortem consciscere, ne se Romanis dederet, nullam

ex assumpto veneno percepit noxam. Gallinæ anguium, & lacertorum

carnibus obesæ, vel tritico eorum iure decocto, si accipitri gluciendas

dabis, accelerat pennarum defluuium, multaque præterea fiunt, quæ longum

esset recensere. Sic plerique viri suapte natura sunt, qui tactu infirmitates

aliquas curant, multi araneum & oleandrum comedentes, serpentumque

morsus floccifaciunt, nec tabem sentiunt, si similem sortiuntur naturam,

quorum obtutus, vel emanans spiratio, non homines solum, sed

plantulas, herbas, cæteraque emaciat, vt exarescant penitus: & sæpe vbi

huiusmodi animalia resident: arentes segetes veneni participes factæ exiccatæ

cernuntur, non nisi oculorum vi, & auram quandam eructantes. Non

ne mulieres mensium tempore cucumeres, & pepones tactu, visuque inficiunt,

vt marcescant? non ne pueri innocentius viris, quam mulieribus tractantur?

& plures foeminas, quam viros effascinatrices reperies complexionis

ratione, fortiori enim lapsu à temperamento decedunt, plurimisque noxiis

vescuntur, vt singulis mensibus superfluitatibus expleantur, & sanguis

ebulliat melancholicus, vnde vapores orti, sursum elati, per oculos prolabuntur,

& astantibus venenum expirant, & tali corpus explent. At si formosam

deperis iuuenem, eisque vis, vel mulierem viro fascinum inducere,

vt si fieri possit in amorem coarctetur, hic patet

Amatoriæ illequeationis modus:

Sint oportet sanguinei, ex parte quadam cholerici, oculos habeant amplos,

nitentes, & glaucos, & multum conducit castè viuant, ne frequenti coitu

humorum succus exhauriatur, vnde frequentissimo intuitu, diutissima imaginatione,

debita approximatione, cum conamine facto, aciem aciei dirigant,

radii radiis, & lumina luminibus coniungantur, sic ex intuitu vltro citroque

facto nascitur amor, & combibitur. Cur autem tui fascino detineatur non aliorum,

ex superiori, & ex hac videtur ratione: Euenit enim ex fascinantis intentione,

qui quidem per spiritus, siue vapores transmittitur ad maleficium, &

spiritu illo affectus ei similis efficitur: existente enim maximè in passione

illa: & imaginatiua virtute circa rem valdè fixa, habitus diu permanens, spirituum

habet obedientiam, & sanguinis: tunc exoptata re potest à virtutibus

deuinciri, & inflammari. Quanquam animus (vt Auicennæ ascribitur,

neque ab hac sententia illius abhorret authoritas) solo affectu, & imperio

tales producere potest affectiones. Placet Musæo quod amoris fundamenta

oculus iaciat: & præcipuè ad amandum illices sint, & ex aspectu amorem

nasci dicit Diogenianus, vbi incognitum amari non posse dicit: & tanquam

prodigii loco Iuuenalis de amante refert.

Qui nunquam visæ flagrabat amore puellæ.

Nitidus enim oculorum obtutus visam ad insaniam compellit, amorisque

allicitur per oculos rudimentum. Reliqua vero membra non verè dant causam,

sed concitant, vt formæ lenocinio cernentem remorentur visis rebus illectus,

& immorantem obtutu feriant, & ibi Cupidinem excubantem aiunt sua

mittere tela, vt emissus ex oculis aculeus, in astantis oculos confugiat, ac

præcordia perurat. Apuleius: Isti enim tui oculi per meos oculos ad intima

delapsi, acerrimum meis medullis commouent incendium. Iam non paruam

tribuimus, quærentibus radicem, ni penitus, maleque mentis compos

extiteris, multis corroborare poteris. Quod si aliquibus fortasse mirum

fuerit, morbis perpensis, qui ex contagione eueniunt: vti pruritum, scabiem,

lippitudinem, epidimiam, si tactu, visu, loquela, astantem inficiat, facileque

tabem contrahat: cur amatoria contagio, morborum omnium grauissima

pestis, non illicò homines inuadat, ac penitus consumat? Nec in aliis solum,

sed in ipsos quoque relabitur, immissumque fascinum ipsi alliciunt. Veteribus

quoque scriptis proditur de Eutelida, qui refluxionibus aquis, speculo,

vel fonte resilientibus, in videntem imaginem retorquentibus, sibi fascini

perniciem intulit, author

++greek citation, 2 lines++

Adeò sibi pulcher visus est, vt eodem quo alii ipse fascino deciderit, sic pristinum

corporis habitum deperdit, peculiarisque morbi poenas dedit. Sic

se proprio pueri vitiant fascinatu, parentes verò veneficis & fascinatoribus

causam ascribunt. Nunc autem morbi cape

Alexiteria remedia,

Multa enim sunt, quæ prudens instituit vetustas. Si amoris fascinum amoliri

conaberis sic aueruncabis: visum abstrahas, ne tui aciem oculis adigat, neque

lumina luminibus copulentur, vnde enim affici solet, inde causam amoue,

consuetudinem interpollatim remoue, otium repelle, grauis animum adhibe

curis, sanguinem, sudorem, & excrementa omnia largè eiicito, vt vnà

noxia eiiciatur aura, & contraria primis extant quoque. Si inuidorum fuerit

meleficium, illud sic nosces: Colorem deperdet, difficulter oculos eleuat,

semper inclinat, crebra iactat suspiria, cor angustiis cohibetur, nec signum conspicitur

mali alicuius, lachrimas effundit salsas & amaras. Ad ipsum exfascinandum:

quia aer contagiosus, & contaminatus est, odorata suffimenta substituantur,

vt aerem instaurent, nec minus aquis irrorando, cynnamomum, garyophyllos,

ciperum, xilaloe, moschum, ambram. Ideò prisca æuum ad hunc nostrum se propagauit

consuetudo, retinentque hoc mulieres, si noxam pueros contraxisse vident:

ad expiandos thure eos suffumigant, & circumuoluunt: claro seruentur

aere, ii pendeant è collo lapides, carbunculus, iacinthus, saphirus. alissum in

domo suspensum, rhamnum, & phu opiferum putat amuletum Dioscorides.

Isopum, & lilium odorato. Anulus deferatur, ex ongari, vel

vngularum asini domestici, satyrion, quæ orchis, & foemina

dicitur. Rutam sua dote probat Aristoteles.

Hæc omnia veneficiorum vires hebetant.

Quæ autem experientia comprobata,

& ad veritatem propensiora visa

sunt incerti generis experimenta,

hoc scripsimus libro.

FINIS SECVNDI LIBRI.

BOOK II

(CAPVT I - CAPVT X)


Scan/Page Example   1  2   3  
Book I  ||  Book II  ||  Book III  ||  Book IV