TITI LVCRETI CARI DE RERVM NATVRA LIBER SEXTVS
Primae frugiparos fetus mortalibus aegris
dididerunt quondam praeclaro
nomine Athenae
et recreaverunt vitam legesque rogarunt
et primae dederunt
solacia dulcia vitae,
cum genuere virum tali cum corde repertum,
omnia
veridico qui quondam ex ore profudit;
cuius et extincti propter divina
reperta
divolgata vetus iam ad caelum gloria fertur.
nam cum vidit hic ad
victum quae flagitat usus
omnia iam ferme mortalibus esse parata
et, pro
quam possent, vitam consistere tutam,
divitiis homines et honore et laude
potentis
affluere atque bona gnatorum excellere fama,
nec minus esse domi
cuiquam tamen anxia cordi,
atque animi ingratis vitam vexare sine
ulla
pausa atque infestis cogi saevire querellis,
intellegit ibi vitium
vas efficere ipsum
omniaque illius vitio corrumpier intus,
quae conlata
foris et commoda cumque venirent;
partim quod fluxum pertusumque esse
videbat,
ut nulla posset ratione explerier umquam,
partim quod taetro
quasi conspurcare sapore
omnia cernebat, quae cumque receperat,
intus.
veridicis igitur purgavit pectora dictis
et finem statuit
cuppedinis atque timoris
exposuitque bonum summum, quo tendimus
omnes,
quid foret, atque viam monstravit, tramite parvo
qua possemus ad id
recto contendere cursu,
quidve mali foret in rebus mortalibus passim,
quod
fieret naturali varieque volaret
seu casu seu vi, quod sic natura
parasset,
et quibus e portis occurri cuique deceret,
et genus humanum
frustra plerumque probavit
volvere curarum tristis in pectore fluctus.
nam
vel uti pueri trepidant atque omnia caecis
in tenebris metuunt, sic nos in
luce timemus
inter dum, nihilo quae sunt metuenda magis quam
quae pueri in
tenebris pavitant finguntque futura.
hunc igitur terrorem animi tenebrasque
necessest
non radii solis nec lucida tela diei
discutiant, sed naturae
species ratioque.
quo magis inceptum pergam pertexere
dictis.
Et quoniam docui mundi mortalia
templa
esse [et] nativo consistere corpore caelum,
et quae cumque in eo
fiunt fierique necessest
pleraque dissolui, qui restant percipe
porro,
quandoquidem semel insignem conscendere currum
* * *
tu mihi
supremae praescripta ad candida callis
currenti spatium praemonstra, callida
musa
Calliope, requies hominum divomque voluptas,
te duce ut insigni
capiam cum laude coronam.
* * *
ventorum existant, placentur [ut] omnia
rursum
* * *
quae fuerint, sint placato conversa furore.
cetera quae
fieri in terris caeloque tuentur
mortales, pavidis cum pendent mentibus
saepe
et faciunt animos humilis formidine divom
depressosque premunt ad
terram propterea quod
ignorantia causarum conferre deorum
cogit ad
imperium res et concedere regnum.
[quorum operum causas nulla ratione
videre
possunt ac fieri divino numine rentur.]
nam bene qui didicere deos
securum agere aevom,
si tamen interea mirantur qua ratione
quaeque geri
possint, praesertim rebus in illis
quae supera caput aetheriis cernuntur in
oris,
rursus in antiquas referuntur religionis
et dominos acris
adsciscunt, omnia posse
quos miseri credunt, ignari quid queat esse,
quid
nequeat, finita potestas denique cuique
qua nam sit ratione atque alte
terminus haerens;
quo magis errantes caeca ratione feruntur.
quae nisi
respuis ex animo longeque remittis
dis indigna putare alienaque pacis
eorum,
delibata deum per te tibi numina sancta
saepe oberunt; non quo
violari summa deum vis
possit, ut ex ira poenas petere inbibat acris,
sed
quia tute tibi placida cum pace quietos
constitues magnos irarum volvere
fluctus,
nec delubra deum placido cum pectore adibis,
nec de corpore quae
sancto simulacra feruntur
in mentes hominum divinae nuntia
formae,
suscipere haec animi tranquilla pace valebis.
inde videre licet
qualis iam vita sequatur.
quam quidem ut a nobis ratio verissima
longe
reiciat, quamquam sunt a me multa profecta,
multa tamen restant et
sunt ornanda politis
versibus; est ratio caeli
sunt
tempestates et fulmina clara canenda,
quid faciant et qua de causa cumque
ferantur;
ne trepides caeli divisis partibus amens,
unde volans ignis
pervenerit aut in utram se
verterit hinc partim, quo pacto per loca
saepta
insinuarit, et hinc dominatus ut extulerit se.
[quorum operum
causas nulla ratione videre
possunt ac fieri divino numine
rentur.]
Principio tonitru quatiuntur caerula
caeli
propterea quia concurrunt sublime volantes
aetheriae nubes contra
pugnantibus ventis.
nec fit enim sonitus caeli de parte serena,
verum ubi
cumque magis denso sunt agmine nubes,
tam magis hinc magno fremitus fit
murmure saepe.
praeterea neque tam condenso corpore nubes
esse queunt quam
sunt lapides ac ligna, neque autem
tam tenues quam sunt nebulae fumique
volantes;
nam cadere aut bruto deberent pondere pressae
ut lapides, aut ut
fumus constare nequirent
nec cohibere nives gelidas et grandinis
imbris.
Dant etiam sonitum patuli super aequora
mundi,
carbasus ut quondam magnis intenta theatris
dat crepitum malos
inter iactata trabesque,
inter dum perscissa furit petulantibus auris
et
fragilis [sonitus] chartarum commeditatur;
id quoque enim genus in tonitru
cognoscere possis,
aut ubi suspensam vestem chartasque volantis
verberibus
venti versant planguntque per auras.
fit quoque enim inter dum [ut] non tam
concurrere nubes
frontibus adversis possint quam de latere ire
diverso
motu radentes corpora tractim,
aridus unde auris terget sonus ille
diuque
ducitur, exierunt donec regionibus
artis.
Hoc etiam pacto tonitru concussa
videntur
omnia saepe gravi tremere et divolsa repente
maxima dissiluisse
capacis moenia mundi,
cum subito validi venti conlecta procella
nubibus
intorsit sese conclusaque ibidem
turbine versanti magis ac magis undique
nubem
cogit uti fiat spisso cava corpore circum,
post ubi conminuit vis
eius et impetus acer,
tum perterricrepo sonitu dat scissa fragorem.
nec
mirum, cum plena animae vensicula parva
saepe haud dat parvum sonitum
displosa repente.
Est etiam ratio, cum venti nubila
perflant,
ut sonitus faciant; etenim ramosa videmus
nubila saepe modis
multis atque aspera ferri;
scilicet ut, crebram silvam cum flamina
cauri
perflant, dant sonitum frondes ramique
fragorem.
Fit quoque ut inter dum validi vis incita
venti
perscindat nubem perfringens impete recto;
nam quid possit ibi
flatus manifesta docet res,
hic, ubi lenior est, in terra cum tamen
alta
arbusta evolvens radicibus haurit ab imis.
sunt etiam fluctus per
nubila, qui quasi murmur
dant in frangendo graviter; quod item fit in
altis
fluminibus magnoque mari, cum frangitur
aestus.
Fit quoque, ubi e nubi in nubem vis incidit
ardens
fulminis; haec multo si forte umore recepit
ignem, continuo magno
clamore trucidat;
ut calidis candens ferrum e fornacibus olim
stridit, ubi
in gelidum propter demersimus imbrem.
Aridior porro
si nubes accipit ignem,
uritur ingenti sonitu succensa repente,
lauricomos
ut si per montis flamma vagetur
turbine ventorum comburens impete
magno;
nec res ulla magis quam Phoebi Delphica laurus
terribili sonitu
flamma crepitante crematur.
Denique saepe geli multus
fragor atque ruina
grandinis in magnis sonitum dat nubibus alte;
ventus
enim cum confercit, franguntur in artum
concreti montes nimborum et grandine
mixti.
Fulgit item, nubes ignis cum semina
multa
excussere suo concursu, ceu lapidem si
percutiat lapis aut ferrum;
nam tum quoque lumen
exilit et claras scintillas dissipat ignis.
sed
tonitrum fit uti post auribus accipiamus,
fulgere quam cernant oculi, quia
semper ad auris
tardius adveniunt quam visum quae moveant res.
id licet
hinc etiam cognoscere: caedere si quem
ancipiti videas ferro procul arboris
auctum,
ante fit ut cernas ictum quam plaga per auris
det sonitum; sic
fulgorem quoque cernimus ante
quam tonitrum accipimus, pariter qui mittitur
igni
e simili causa, concursu natus eodem.
Hoc
etiam pacto volucri loca lumine tingunt
nubes et tremulo tempestas impete
fulgit.
ventus ubi invasit nubem et versatus ibidem
fecit ut ante cavam
docui spissescere nubem,
mobilitate sua fervescit; ut omnia
motu
percalefacta vides ardescere, plumbea vero
glans etiam longo cursu
volvenda liquescit.
ergo fervidus hic nubem cum perscidit atram,
dissipat
ardoris quasi per vim expressa repente
semina, quae faciunt nictantia fulgura
flammae;
inde sonus sequitur, qui tardius adlicit auris
quam quae
perveniunt oculorum ad lumina nostra.
scilicet hoc densis fit nubibus et
simul alte
extructis aliis alias super impete miro.
ne tibi sit frudi quod
nos inferne videmus
quam sint lata magis quam sursum extructa quid
extent.
contemplator enim, cum montibus adsimulata
nubila portabunt venti
transversa per auras,
aut ubi per magnos montis cumulata videbis
insuper
esse aliis alia atque urguere superna
in statione locata sepultis undique
ventis;
tum poteris magnas moles cognoscere eorum
speluncasque vel ut
saxis pendentibus structas
cernere, quas venti cum tempestate
coorta
conplerunt, magno indignantur murmure clausi
nubibus in caveisque
ferarum more minantur,
nunc hinc nunc illinc fremitus per nubila
mittunt,
quaerentesque viam circum versantur et ignis
semina convolvunt
[e] nubibus atque ita cogunt
multa rotantque cavis flammam fornacibus
intus,
donec divolsa fulserunt nube corusci.
Hac
etiam fit uti de causa mobilis ille
devolet in terram liquidi color aureus
ignis,
semina quod nubes ipsas permulta necessust
ignis habere; etenim cum
sunt umore sine ullo,
flammeus [est] plerumque colos et splendidus
ollis.
quippe etenim solis de lumine multa necessest
concipere, ut merito
rubeant ignesque profundant.
hasce igitur cum ventus agens contrusit in
unum
compressitque locum cogens, expressa profundunt
semina, quae faciunt
flammae fulgere colores.
Fulgit item, cum rarescunt
quoque nubila caeli;
nam cum ventus eas leviter diducit
euntis
dissoluitque, cadant ingratius illa necessest
semina quae faciunt
fulgorem. tum sine taetro
terrore atque sonis fulgit nulloque
tumultu.
Quod superest, [quali] natura praedita
constent
fulmina, declarant ictus et inusta vaporis
signa notaeque gravis
halantis sulpuris auras;
ignis enim sunt haec non venti signa neque
imbris.
praeterea saepe accendunt quoque tecta domorum
et celeri flamma
dominantur in aedibus ipsis.
hunc tibi subtilem cum primis ignibus
ignem
constituit natura minutis mobilibusque
corporibus, cui nil omnino
obsistere possit.
transit enim validum fulmen per saepta domorum
clamor ut
ac voces, transit per saxa, per aera
et liquidum puncto facit aes in tempore
et aurum.
curat item vasis integris vina repente
diffugiant, quia ni mirum
facile omnia circum
conlaxat rareque facit lateramina vasis
adveniens
calor eius et insinuatus in ipsum
mobiliter soluens differt primordia
vini.
quod solis vapor aetatem non posse videtur
efficere usque adeo
pollens fervore corusco.
tanto mobilior vis et dominantior haec
est.
Nunc ea quo pacto gignantur et impete
tanto
fiant ut possint ictu discludere turris,
disturbare domos, avellere
tigna trabesque
et monimenta virum commoliri atque ciere,
exanimare
homines, pecudes prosternere passim,
cetera de genere hoc qua vi facere omnia
possint,
expediam neque [te] in promissis plura
morabor.
Fulmina gignier e crassis alteque
putandumst
nubibus extructis; nam caelo nulla sereno
nec leviter densis
mittuntur nubibus umquam.
nam dubio procul hoc fieri manifesta docet
res;
quod tunc per totum concrescunt aeëra nubes,
undique uti tenebras
omnis Acherunta reamur
liquisse et magnas caeli complesse cavernas,
Æusque
adeo tetra nimborum nocte coorta
inpendent atrae formidinis ora
superne,Æ
cum commoliri tempestas fulmina coeptat.
praeterea persaepe
niger quoque per mare nimbus,
ut picis e caelo demissum flumen, in
undas
sic cadit effertus tenebris procul et trahit atram
fulminibus
gravidam tempestatem atque procellis,
ignibus ac ventis cum primis ipse
repletus,
in terra quoque ut horrescant ac tecta requirant.
sic igitur
supera nostrum caput esse putandumst
tempestatem altam; neque enim caligine
tanta
obruerent terras, nisi inaedificata superne
multa forent multis
exempto nubila sole;
nec tanto possent venientes opprimere imbri,
flumina
abundare ut facerent camposque natare,
si non extructis foret alte nubibus
aether.
hic igitur ventis atque ignibus omnia plena
sunt; ideo passim
fremitus et fulgura fiunt.
quippe etenim supra docui permulta
vaporis
semina habere cavas nubes et multa necessest
concipere ex solis
radiis ardoreque eorum.
hoc ubi ventus eas idem qui cogit in unum
forte
locum quemvis, expressit multa vaporis
semina seque simul cum eo commiscuit
igni,
insinuatus ibi vortex versatur in arto
et calidis acuit fulmen
fornacibus intus;
nam duplici ratione accenditur: ipse sua cum
mobilitate
calescit et e contagibus ignis.
inde ubi percaluit venti vis [et] gravis
ignis
impetus incessit, maturum tum quasi fulmen
perscindit subito nubem
ferturque coruscis
omnia luminibus lustrans loca percitus ardor.
quem
gravis insequitur sonitus, displosa repente
opprimere ut caeli videantur
templa superne.
inde tremor terras graviter pertemptat et altum
murmura
percurrunt caelum; nam tota fere tum
tempestas concussa tremit fremitusque
moventur.
quo de concussu sequitur gravis imber et uber,
omnis uti
videatur in imbrem vertier aether
atque ita praecipitans ad diluviem
revocare;
tantus discidio nubis ventique procella
mittitur, ardenti
sonitus cum provolat ictu.
Est etiam cum vis
extrinsecus incita venti
incidit in validam maturo culmine nubem;
quam cum
perscidit, extemplo cadit igneus ille
vertex, quem patrio vocitamus nomine
fulmen.
hoc fit idem in partis alias, quo cumque tulit
vis.
Fit quoque ut inter dum venti vis missa sine
igni
igniscat tamen in spatio longoque meatu,
dum venit amittens in cursu
corpora quaedam
grandia, quae nequeunt pariter penetrare per auras,
atque
alia ex ipso conradens aeëre portat
parvola, quae faciunt ignem commixta
volando;
non alia longe ratione ac plumbea saepe
fervida fit glans in
cursu, cum multa rigoris
corpora dimittens ignem concepit in
auris.
Fit quoque ut ipsius plagae vis excitet
ignem,
frigida cum venti pepulit vis missa sine igni,
ni mirum quia, cum
vehementi perculit ictu,
confluere ex ipso possunt elementa vaporis
et
simul ex illa quae tum res excipit ictum;
ut, lapidem ferro cum caedimus,
evolat ignis,
nec, quod frigida vis ferrist, hoc setius illi
semina
concurrunt calidi fulgoris ad ictum.
sic igitur quoque res accendi fulmine
debet,
opportuna fuit si forte et idonea flammis.
nec temere omnino plane
vis frigida venti
esse potest, ea quae tanta vi missa supernest,
quin,
prius in cursu si non accenditur igni,
at tepefacta tamen veniat commixta
calore.
Mobilitas autem fit fulminis et gravis
ictus
et celeri ferme percurrunt fulmina lapsu,
nubibus ipsa quod omnino
prius incita se vis
colligit et magnum conamen sumit eundi,
inde ubi non
potuit nubes capere inpetis auctum,
exprimitur vis atque ideo volat impete
miro,
ut validis quae de tormentis missa
feruntur.
Adde quod e parvis et levibus est
elementis,
nec facilest tali naturae obsistere quicquam;
inter enim fugit
ac penetrat per rara viarum,
non igitur multis offensibus in
remorando
haesitat, hanc ob rem celeri volat impete
labens.
Deinde, quod omnino natura pondera
deorsum
omnia nituntur, cum plagast addita vero,
mobilitas duplicatur et
impetus ille gravescit,
ut vehementius et citius quae cumque
morantur
obvia discutiat plagis itinerque
sequatur.
Denique quod longo venit impete, sumere
debet
mobilitatem etiam atque etiam, quae crescit eundo
et validas auget
viris et roborat ictum;
nam facit ut quae sint illius semina cumque
e
regione locum quasi in unum cuncta ferantur,
omnia coniciens in eum volventia
cursum.
Forsitan ex ipso veniens trahat aeëre
quaedam
corpora, quae plagis incendunt mobilitatem.
incolumisque venit per
res atque integra transit
multa, foraminibus liquidus quia transviat
ignis.
multaque perfringit, cum corpora fulminis ipsa
corporibus rerum
inciderunt, qua texta tenentur.
dissoluit porro facile aes aurumque
repente
conferve facit, e parvis quia facta minute
corporibus vis est et
levibus ex elementis,
quae facile insinuantur et insinuata
repente
dissoluont nodos omnis et vincla
relaxant.
Autumnoque magis stellis fulgentibus
alta
concutitur caeli domus undique totaque tellus,
et cum tempora se
veris florentia pandunt.
frigore enim desunt ignes ventique
calore
deficiunt neque sunt tam denso corpore nubes.
interutrasque igitur
cum caeli tempora constant,
tum variae causae concurrunt fulminis
omnes.
nam fretus ipse anni permiscet frigus [ad] aestum.
quorum utrumque
opus est fabricanda ad fulmina nubi,
ut discordia [sit] rerum magnoque
tumultu
ignibus et ventis furibundus fluctuet aeër.
ut discordia [sit] rerum magnoque tumultu
ignibus et ventis furibundus
fluctuet aeër.
prima caloris enim pars est postrema rigoris;
tempus id est
vernum; quare pugnare necessest
dissimilis [res] inter se turbareque
mixtas.
et calor extremus primo cum frigore mixtus
volvitur, autumni quod
fertur nomine tempus,
hic quoque confligunt hiemes aestatibus
acres.
propterea [freta] sunt haec anni nominitanda,
nec mirumst, in eo si
tempore plurima fiunt
fulmina tempestasque cietur turbida caelo,
ancipiti
quoniam bello turbatur utrimque,
hinc flammis, illinc ventis umoreque
mixto.
Hoc est igniferi naturam fulminis
ipsam
perspicere et qua vi faciat rem quamque videre,
non Tyrrhena retro
volventem carmina frustra
indicia occultae divum perquirere mentis,
unde
volans ignis pervenerit aut in utram se
verterit hinc partim, quo pacto per
loca saepta
insinuarit, et hinc dominatus ut extulerit se,
quidve nocere
queat de caelo fulminis ictus.
quod si Iuppiter atque alii fulgentia
divi
terrifico quatiunt sonitu caelestia templa
et iaciunt ignem quo
cuiquest cumque voluntas,
cur quibus incautum scelus aversabile
cumquest
non faciunt icti flammas ut fulguris halent
pectore perfixo,
documen mortalibus acre,
et potius nulla sibi turpi conscius in
re
volvitur in flammis innoxius inque peditur
turbine caelesti subito
correptus et igni?
cur etiam loca sola petunt frustraque laborant?
an tum
bracchia consuescunt firmantque lacertos?
in terraque patris cur telum
perpetiuntur
optundi? cur ipse sinit neque parcit in hostis?
denique cur
numquam caelo iacit undique puro
Iuppiter in terras fulmen sonitusque
profundit?
an simul ac nubes successere, ipse in eas tum
descendit, prope
ut hinc teli determinet ictus?
in mare qua porro mittit ratione? quid
undas
arguit et liquidam molem camposque natantis?
praeterea si vult
caveamus fulminis ictum,
cur dubitat facere ut possimus cernere missum?
si
nec opinantis autem volt opprimere igni,
cur tonat ex illa parte, ut vitare
queamus,
cur tenebras ante et fremitus et murmura concit?
et simul in
multas partis qui credere possis
mittere? an hoc ausis numquam contendere
factum,
ut fierent ictus uno sub tempore plures?
at saepest numero factum
fierique necessest,
ut pluere in multis regionibus et cadere
imbris,
fulmina sic uno fieri sub tempore multa.
postremo cur sancta deum
delubra suasque
discutit infesto praeclaras fulmine sedes
et bene facta
deum frangit simulacra suisque
demit imaginibus violento volnere
honorem?
altaque cur plerumque petit loca plurimaque eius
montibus in
summis vestigia cernimus ignis?
Quod super est,
facilest ex his cognoscere rebus,
presteras Graii quos ab re
nominitarunt,
in mare qua missi veniant ratione superne.
nam fit ut inter
dum tam quam demissa columna
in mare de caelo descendat, quam freta
circum
fervescunt graviter spirantibus incita flabris,
et quae cumque in
eo tum sint deprensa tumultu
navigia in summum veniant vexata
periclum.
hoc fit ubi inter dum non quit vis incita venti
rumpere quam
coepit nubem, sed deprimit, ut sit
in mare de caelo tam quam demissa
columna,
paulatim, quasi quid pugno bracchique superne
coniectu trudatur
et extendatur in undas;
quam cum discidit, hinc prorumpitur in mare
venti
vis et fervorem mirum concinnat in undis;
versabundus enim turbo
descendit et illam
deducit pariter lento cum corpore nubem;
quam simul ac
gravidam detrusit ad aequora ponti,
ille in aquam subito totum se inmittit et
omne
excitat ingenti sonitu mare fervere
cogens.
Fit quoque ut involvat venti se nubibus
ipse
vertex conradens ex aeëre semina nubis
et quasi demissum caelo
prestera imitetur;
hic ubi se in terras demisit dissoluitque,
turbinis
immanem vim provomit atque procellae.
sed quia fit raro omnino montisque
necessest
officere in terris, apparet crebrius idem
prospectu maris in
magno caeloque patenti.
Nubila concrescunt, ubi
corpora multa volando
hoc super in caeli spatio coiere repente
asperiora,
modis quae possint indupedita
exiguis tamen inter se compressa
teneri.
haec faciunt primum parvas consistere nubes;
inde ea comprendunt
inter se conque gregantur
et coniungendo crescunt ventisque feruntur
usque
adeo donec tempestas saeva coortast.
Fit quoque uti
montis vicina cacumina caelo
quam sint quoque magis, tanto magis edita
fument
adsidue fulvae nubis caligine crassa
propterea quia, cum consistunt
nubila primum,
ante videre oculi quam possint tenvia, venti
portantes
cogunt ad summa cacumina montis;
hic demum fit uti turba maiore coorta
et
condensa queant apparere et simul ipso
vertice de montis videantur surgere in
aethram.
nam loca declarat sursum ventosa patere
res ipsa et sensus,
montis cum ascendimus altos.
Praeterea permulta mari
quoque tollere toto
corpora naturam declarant litore vestis
suspensae, cum
concipiunt umoris adhaesum.
quo magis ad nubis augendas multa
videntur
posse quoque e salso consurgere momine ponti;
nam ratio
consanguineast umoribus omnis.
Praeterea fluviis ex
omnibus et simul ipsa
surgere de terra nebulas aestumque videmus,
quae vel
ut halitus hinc ita sursum expressa feruntur
suffunduntque sua caelum
caligine et altas
sufficiunt nubis paulatim conveniundo;
urget enim quoque
signiferi super aetheris aestus
et quasi densendo subtexit caerula
nimbis.
Fit quoque ut hunc veniant in caelum
extrinsecus illa
corpora quae faciunt nubis nimbosque
volantis;
innumerabilem enim numerum summamque profundi
esse infinitam
docui, quantaque volarent
corpora mobilitate ostendi quamque
repente
immemorabile [per] spatium transire solerent.
haut igitur mirumst,
si parvo tempore saepe
tam magnis ventis tempestas atque
tenebrae
coperiant maria ac terras inpensa superne,
undique quandoquidem
per caulas aetheris omnis
et quasi per magni circum spiracula mundi
exitus
introitusque elementis redditus extat.
Nunc age, quo
pacto pluvius concrescat in altis
nubibus umor et in terras demissus ut
imber
decidat, expediam. primum iam semina aquai
multa simul vincam
consurgere nubibus ipsis
omnibus ex rebus pariterque ita crescere
utrumque
et nubis et aquam, quae cumque in nubibus extat,
ut pariter nobis
corpus cum sanguine crescit,
sudor item atque umor qui cumque est denique
membris.
concipiunt etiam multum quoque saepe marinum
umorem, vel uti
pendentia vellera lanae,
cum supera magnum mare venti nubila
portant.
consimili ratione ex omnibus amnibus umor
tollitur in nubis. quo
cum bene semina aquarum
multa modis multis convenere undique
adaucta,
confertae nubes umorem mittere certant
dupliciter; nam vis venti
contrudit et ipsa
copia nimborum turba maiore coacta
urget et e supero
premit ac facit effluere imbris.
praeterea cum rarescunt quoque nubila
ventis
aut dissolvuntur solis super icta calore,
mittunt umorem pluvium
stillantque, quasi igni
cera super calido tabescens multa liquescat.
sed
vehemens imber fit, ubi vehementer utraque
nubila vi cumulata premuntur et
impete venti.
at retinere diu pluviae longumque morari
consuerunt, ubi
multa cientur semina aquarum
atque aliis aliae nubes nimbique
rigantes
insuper atque omni vulgo de parte feruntur,
terraque cum fumans
umorem tota redhalat.
hic ubi sol radiis tempestatem inter opacam
adversa
fulsit nimborum aspargine contra,
tum color in nigris existit nubibus
arqui.
Cetera quae sursum crescunt sursumque
creantur,
et quae concrescunt in nubibus, omnia, prorsum
omnia, nix venti
grando gelidaeque pruinae
et vis magna geli, magnum duramen aquarum,
et
mora quae fluvios passim refrenat aventis,
perfacilest tamen haec reperire
animoque videre,
omnia quo pacto fiant quareve creentur,
cum bene cognoris
elementis reddita quae sint.
Nunc age, quae ratio
terrai motibus extet
percipe. et in primis terram fac ut esse
rearis
supter item ut supera ventosis undique plenam
speluncis multosque
lacus multasque lucunas
in gremio gerere et rupes deruptaque
saxa;
multaque sub tergo terrai flumina tecta
volvere vi fluctus summersos
[cae]ca putandumst;
undique enim similem esse sui res postulat ipsa.
his
igitur rebus subiunctis suppositisque
terra superne tremit magnis concussa
ruinis,
subter ubi ingentis speluncas subruit aetas;
quippe cadunt toti
montes magnoque repente
concussu late disserpunt inde tremores.
et merito,
quoniam plaustris concussa tremescunt
tecta viam propter non magno pondere
tota,
nec minus exultant, si quidvis cumque viai
ferratos utrimque rotarum
succutit orbes.
Fit quoque, ubi in magnas aquae
vastasque lucunas
gleba vetustate e terra provolvitur ingens,
ut iactetur
aquae fluctu quoque terra vacillans;
ut vas inter [aquas] non quit constare,
nisi umor
destitit in dubio fluctu iactarier
intus.
Praeterea ventus cum per loca subcava
terrae
collectus parte ex una procumbit et urget
obnixus magnis speluncas
viribus altas,
incumbit tellus quo venti prona premit vis.
tum supera
terram quae sunt extructa domorum
ad caelumque magis quanto sunt edita
quaeque,
inclinata minent in eandem prodita partem
protractaeque trabes
inpendent ire paratae.
et metuunt magni naturam credere mundi
exitiale
aliquod tempus clademque manere,
cum videant tantam terrarum incumbere
molem!
quod nisi respirent venti, [vis] nulla refrenet
res neque ab exitio
possit reprehendere euntis;
nunc quia respirant alternis inque
gravescunt
et quasi collecti redeunt ceduntque repulsi,
saepius hanc ob
rem minitatur terra ruinas
quam facit; inclinatur enim retroque
recellit
et recipit prolapsa suas in pondere sedes.
hac igitur ratione
vacillant omnia tecta,
summa magis mediis, media imis, ima
perhilum.
Est haec eiusdem quoque magni causa
tremoris.
ventus ubi atque animae subito vis maxima quaedam
aut
extrinsecus aut ipsa tellure coorta
in loca se cava terrai coniecit
ibique
speluncas inter magnas fremit ante tumultu
versabunda
exagitata foras erumpitur et simul
altam
diffindens terram magnum concinnat hiatum.
in Syria Sidone quod
accidit et fuit Aegi
in Peloponneso, quas exitus hic animai
disturbat
urbes et terrae motus obortus.
multaque praeterea ceciderunt moenia
magnis
motibus in terris et multae per mare pessum
subsedere suis pariter
cum civibus urbes.
quod nisi prorumpit, tamen impetus ipse animai
et fera
vis venti per crebra foramina terrae
dispertitur ut horror et incutit inde
tremorem;
frigus uti nostros penitus cum venit in artus,
concutit invitos
cogens tremere atque movere.
ancipiti trepidant igitur terrore per
urbis,
tecta superne timent, metuunt inferne cavernas
terrai ne dissoluat
natura repente,
neu distracta suum late dispandat hiatum
idque suis
confusa velit complere ruinis.
proinde licet quamvis caelum terramque
reantur
incorrupta fore aeternae mandata saluti:
et tamen inter dum
praesens vis ipsa pericli
subdit et hunc stimulum quadam de parte
timoris,
ne pedibus raptim tellus subtracta feratur
in barathrum rerumque
sequatur prodita summa
funditus et fiat mundi confusa ruina.
* *
*
Principio mare mirantur non reddere
maius
naturam, quo sit tantus decursus aquarum,
omnia quo veniant ex omni
flumina parte.
adde vagos imbris tempestatesque volantes,
omnia quae maria
ac terras sparguntque rigantque;
adde suos fontis; tamen ad maris omnia
summam
guttai vix instar erunt unius adaugmen;
quo minus est mirum mare
non augescere magnum.
Praeterea magnam sol partem
detrahit aestu.
quippe videmus enim vestis umore madentis
exsiccare suis
radiis ardentibus solem;
at pelage multa et late substrata
videmus.
proinde licet quamvis ex uno quoque loco sol
umoris parvam
delibet ab aequore partem,
largiter in tanto spatio tamen auferet
undis.
Tum porro venti quoque magnam tollere
partem
umoris possunt verrentes aequora, ventis
una nocte vias quoniam
persaepe videmus
siccari mollisque luti concrescere
crustas.
Praeterea docui multum quoque tollere
nubes
umorem magno conceptum ex aequore ponti
et passim toto terrarum
spargere in orbi,
cum pluit in terris et venti nubila
portant.
Postremo quoniam raro cum corpore
tellus
est et coniunctast oras maris undique cingens,
debet, ut in mare de
terris venit umor aquai,
in terras itidem manare ex aequore
salso;
percolatur enim virus retroque remanat
materies umoris et ad caput
amnibus omnis
confluit, inde super terras redit agmine dulci
qua via secta
semel liquido pede detulit undas.
Nunc ratio quae
sit, per fauces montis ut Aetnae
expirent ignes inter dum turbine
tanto,
expediam; neque enim mediocri clade coorta
flammae tempestas
Siculum dominata per agros
finitimis ad se convertit gentibus ora,
fumida
cum caeli scintillare omnia templa
cernentes pavida complebant pectora
cura,
quid moliretur rerum natura novarum.
Hisce
tibi in rebus latest alteque videndum
et longe cunctas in partis
dispiciendum,
ut reminiscaris summam rerum esse profundam
et videas caelum
summai totius unum
quam sit parvula pars et quam multesima constet
nec
tota pars, homo terrai quota totius unus.
quod bene propositum si plane
contueare
ac videas plane, mirari multa relinquas.
numquis enim nostrum
miratur, siquis in artus
accepit calido febrim fervore coortam
aut alium
quemvis morbi per membra dolorem?
opturgescit enim subito pes, arripit
acer
saepe dolor dentes, oculos invadit in ipsos,
existit sacer ignis et
urit corpore serpens
quam cumque arripuit partem repitque per artus,
ni
mirum quia sunt multarum semina rerum
et satis haec tellus morbi caelumque
mali fert,
unde queat vis immensi procrescere morbi.
sic igitur toti caelo
terraeque putandumst
ex infinito satis omnia suppeditare,
unde repente
queat tellus concussa moveri
perque mare ac terras rapidus percurrere
turbo,
ignis abundare Aetnaeus, flammescere caelum;
id quoque enim fit et
ardescunt caelestia templa
et tempestates pluviae graviore coortu
sunt,
ubi forte ita se tetulerunt semina aquarum.
'at nimis est ingens incendi
turbidus ardor.'
scilicet et fluvius qui visus maximus ei,
qui non ante
aliquem maiorem vidit, et ingens
arbor homoque videtur et omnia de genere
omni
maxima quae vidit quisque, haec ingentia fingit,
cum tamen omnia cum
caelo terraque marique
nil sint ad summam summai totius
omnem.
Nunc tamen illa modis quibus inritata
repente
flamma foras vastis Aetnae fornacibus efflet,
expediam. primum
totius subcava montis
est natura fere silicum suffulta cavernis.
omnibus
est porro in speluncis ventus et aeër.
ventus enim fit, ubi est agitando
percitus aeër.
hic ubi percaluit cale fecitque omnia circum
saxa furens,
qua contingit, terramque et ab ollis
excussit calidum flammis velocibus
ignem,
tollit se ac rectis ita faucibus eicit alte.
fert itaque ardorem
longe longeque favillam
differt et crassa volvit caligine
fumum
extruditque simul mirando pondere saxa;
ne dubites quin haec animai
turbida sit vis.
praeterea magna ex parti mare montis ad eius
radices
frangit fluctus aestumque resolvit.
ex hoc usque mari speluncae montis ad
altas
perveniunt subter fauces. hac ire fatendumst
* * *
et penetrare
mari penitus res cogit aperto
atque efflare foras ideoque extollere
flammam
saxaque subiectare et arenae tollere nimbos.
in summo sunt vertice
enim crateres, ut ipsi
nominitant, nos quod fauces perhibemus et
ora.
Sunt aliquot quoque res quarum unam dicere
causam
non satis est, verum pluris, unde una tamen sit;
corpus ut exanimum
siquod procul ipse iacere
conspicias hominis, fit ut omnis dicere
causas
conveniat leti, dicatur ut illius una;
nam [ne]que eum ferro nec
frigore vincere possis
interiisse neque a morbo neque forte veneno,
verum
aliquid genere esse ex hoc quod contigit ei
scimus. item in multis hoc rebus
dicere habemus.
Nilus in aestatem crescit campisque
redundat
unicus in terris, Aegypti totius amnis.
is rigat Aegyptum medium
per saepe calorem,
aut quia sunt aestate aquilones ostia contra,
anni
tempore eo, qui etesiae esse feruntur,
et contra fluvium flantes remorantur
et undas
cogentes sursus replent coguntque manere.
nam dubio procul haec
adverso flabra feruntur
flumine, quae gelidis ab stellis axis
aguntur;
ille ex aestifera parti venit amnis ab austro
inter nigra virum
percocto saecla colore
exoriens penitus media ab regione diei.
est quoque
uti possit magnus congestus harenae
fluctibus adversis oppilare ostia
contra,
cum mare permotum ventis ruit intus harenam;
quo fit uti pacto
liber minus exitus amnis
et proclivis item fiat minus impetus undis.
fit
quoque uti pluviae forsan magis ad caput ei
tempore eo fiant, quo etesia
flabra aquilonum
nubila coniciunt in eas tunc omnia partis.
scilicet, ad
mediam regionem eiecta diei
cum convenerunt, ibi ad altos denique
montis
contrusae nubes coguntur vique premuntur.
forsitan Aethiopum
penitus de montibus altis
crescat, ubi in campos albas descendere
ningues
tabificis subigit radiis sol omnia
lustrans.
Nunc age, Averna tibi quae sint loca cumque
lacusque,
expediam, quali natura praedita constent.
principio, quod Averna
vocantur nomine, id ab re
inpositumst, quia sunt avibus contraria
cunctis,
e regione ea quod loca cum venere volantes,
remigii oblitae
pennarum vela remittunt
praecipitesque cadunt molli cervice profusae
in
terram, si forte ita fert natura locorum,
aut in aquam, si forte lacus
substratus Averni.
is locus est Cumas aput, acri sulpure montis
oppleti
calidis ubi fumant fontibus aucti.
est et Athenaeis in moenibus, arcis in
ipso
vertice, Palladis ad templum Tritonidis almae,
quo numquam pennis
appellunt corpora raucae
cornices, non cum fumant altaria donis;
usque
adeo fugitant non iras Palladis acris
pervigili causa, Graium ut cecinere
poeëtae,
sed natura loci opus efficit ipsa suapte.
in Syria quoque fertur
item locus esse videri,
quadripedes quoque quo simul ac vestigia
primum
intulerint, graviter vis cogat concidere ipsa,
manibus ut si sint
divis mactata repente.
omnia quae naturali ratione geruntur,
et quibus e
fiant causis apparet origo;
ianua ne pote eis Orci regionibus
esse
credatur, post hinc animas Acheruntis in oras
ducere forte deos manis
inferne reamur,
naribus alipedes ut cervi saepe putantur
ducere de
latebris serpentia saecla ferarum.
quod procul a vera quam sit ratione
repulsum
percipe; nam de re nunc ipsa dicere
conor.
Principio hoc dico, quod dixi saepe quoque
ante,
in terra cuiusque modi rerum esse figuras;
multa, cibo quae sunt,
vitalia multaque, morbos
incutere et mortem quae possint adcelerare.
et
magis esse aliis alias animantibus aptas
res ad vitai rationem ostendimus
ante
propter dissimilem naturam dissimilisque
texturas inter sese
primasque figuras.
multa meant inimica per auris, multa per
ipsas
insinuant naris infesta atque aspera tactu,
nec sunt multa parum
tactu vitanda neque autem
aspectu fugienda saporeque tristia quae
sint.
Deinde videre licet quam multae sint homini
res
acriter infesto sensu spurcaeque gravisque;
arboribus primum certis
gravis umbra tributa
usque adeo, capitis faciant ut saepe dolores,
siquis
eas subter iacuit prostratus in herbis.
est etiam magnis Heliconis montibus
arbos
floris odore hominem taetro consueta necare.
scilicet haec ideo
terris ex omnia surgunt,
multa modis multis multarum semina rerum
quod
permixta gerit tellus discretaque tradit.
nocturnumque recens extinctum lumen
ubi acri
nidore offendit nares, consopit ibidem,
concidere et spumas qui
morbo mittere suevit.
castoreoque gravi mulier sopita recumbit,
et manibus
nitidum teneris opus effluit ei,
tempore eo si odoratast quo menstrua
solvit.
multaque praeterea languentia membra per artus
solvunt atque
animam labefactant sedibus intus.
denique si calidis etiam cunctere
lavabris
plenior et lueris, solio ferventis aquai
quam facile in medio fit
uti des saepe ruinas!
carbonumque gravis vis atque odor insinuatur
quam
facile in cerebrum, nisi aqua praecepimus ante!
at cum membra domans percepit
fervida febris,
tum fit odor vini plagae mactabilis instar.
nonne vides
etiam terra quoque sulpur in ipsa
gignier et taetro concrescere odore
bitumen,
denique ubi argenti venas aurique secuntur,
terrai penitus
scrutantes abdita ferro,
qualis expiret Scaptensula subter odores?
quidve
mali fit ut exalent aurata metalla!
quas hominum reddunt facies qualisque
colores!
nonne vides audisve perire in tempore parvo
quam soleant et quam
vitai copia desit,
quos opere in tali cohibet vis magna necessis?
hos
igitur tellus omnis exaestuat aestus
expiratque foras in apertum promptaque
caeli.
Sic et Averna loca alitibus summittere
debent
mortiferam vim. de terra quae surgit in auras,
ut spatium caeli
quadam de parte venenet;
quo simul ac primum pennis delata sit
ales,
impediatur ibi caeco correpta veneno,
ut cadat e regione loci, qua
derigit aestus.
quo cum conruit, hic eadem vis illius aestus
reliquias
vitae membris ex omnibus aufert.
quippe etenim primo quasi quendam conciet
aestum;
posterius fit uti. cum iam cecidere veneni
in fontis ipsos, ibi
sit quoque vita vomenda,
propterea quod magna mali fit copia
circum.
Fit quoque ut inter dum vis haec atque aestus
Averni
aeëra, qui inter avis cumquest terramque locatus.
discutiat, prope
uti locus hic linquatur inanis.
cuius ubi e regione loci venere
volantis,
claudicat extemplo pinnarum nisus inanis
et conamen utrimque
alarum proditur omne.
hic ubi nixari nequeunt insistereque alis,
scilicet
in terram delabi pondere cogit
natura, et vacuum prope iam per inane
iacentes
dispergunt animas per caulas corporis omnis.
* * *
frigidior
porro in puteis aestate fit umor,
arescit quia terra calore et semina si
qua
forte vaporis habet proprie, dimittit in auras.
quo magis est igitur
tellus effeta calore,
fit quoque frigidior qui in terrast abditus
umor.
frigore cum premitur porro omnis terra coitque
et quasi concrescit,
fit scilicet ut coeundo
exprimat in puteos si quem gerit ipsa
calorem.
Esse apud Hammonis fanum fons luce
diurna
frigidus et calidus nocturno tempore fertur.
hunc homines fontem
nimis admirantur et acri
sole putant subter terras fervescere partim,
nox
ubi terribili terras caligine texit.
quod nimis a verast longe ratione
remotum.
quippe ubi sol nudum contractans corpus aquai
non quierit calidum
supera de reddere parte,
cum superum lumen tanto fervore fruatur,
qui
queat hic supter tam crasso corpore terram
perquoquere umorem et calido
focilare vapore?
praesertim cum vix possit per saepta domorum
insinuare
suum radiis ardentibus aestum.
quae ratiost igitur? ni mirum terra magis
quod
rara tenet circum fontem quam cetera tellus
multaque sunt ignis prope
semina corpus aquai.
hoc ubi roriferis terram nox obruit undis,
extemplo
penitus frigescit terra coitque.
hac ratione fit ut, tam quam compressa manu
sit,
exprimat in fontem quae semina cumque habet ignis,
quae calidum
faciunt laticis tactum atque vaporem.
inde ubi sol radiis terram dimovit
obortus
et rare fecit calido miscente vapore,
rursus in antiquas redeunt
primordia sedes
ignis et in terram cedit calor omnis aquai.
frigidus hanc
ob rem fit fons in luce diurna.
praeterea solis radiis iactatur aquai
umor
et in lucem tremulo rarescit ab aestu;
propterea fit uti quae semina cumque
habet ignis
dimittat; quasi saepe gelum, quod continet in se,
mittit et
exsolvit glaciem nodosque relaxat.
Frigidus est etiam
fons, supra quem sita saepe
stuppa iacit flammam concepto protinus
igni,
taedaque consimili ratione accensa per undas
conlucet, quo cumque
natans impellitur auris.
ni mirum quia sunt in aqua permulta
vaporis
semina de terraque necessest funditus ipsa
ignis corpora per totum
consurgere fontem
et simul exspirare foras exireque in auras,
non ita
multa tamen, calidus queat ut fieri fons;
praeterea dispersa foras erumpere
cogit
vis per aquam subito sursumque ea conciliari.
quod genus endo marist
Aradi fons, dulcis aquai
qui scatit et salsas circum se dimovet undas;
et
multis aliis praebet regionibus aequor
utilitatem opportunam sitientibus
nautis,
quod dulcis inter salsas intervomit undas.
sic igitur per eum
possunt erumpere fontem
et scatere illa foras; in stuppam semina quae
cum
conveniunt aut in taedai corpore adhaerent,
ardescunt facile extemplo,
quia multa quoque in se
semina habent ignis stuppae taedaeque
tenentes.
nonne vides etiam, nocturna ad lumina linum
nuper ubi extinctum
admoveas, accendier ante
quam tetigit flammam, taedamque pari
ratione?
multaque praeterea prius ipso tacta vapore
eminus ardescunt quam
comminus imbuat ignis.
hoc igitur fieri quoque in illo fonte
putandumst.
Quod super est, agere incipiam quo
foedere fiat
naturae, lapis hic ut ferrum ducere possit,
quem Magneta
vocant patrio de nomine Grai,
Magnetum quia sit patriis in finibus
ortus.
hunc homines lapidem mirantur; quippe catenam
saepe ex anellis
reddit pendentibus ex se.
quinque etenim licet inter dum pluresque
videre
ordine demisso levibus iactarier auris,
unus ubi ex uno dependet
supter adhaerens
ex alioque alius lapidis vim vinclaque noscit;
usque adeo
permananter vis pervalet eius.
Hoc genus in rebus
firmandumst multa prius quam
ipsius rei rationem reddere possis,
et nimium
longis ambagibus est adeundum;
quo magis attentas auris animumque
reposco.
Principio omnibus ab rebus, quas cumque
videmus,
perpetuo fluere ac mitti spargique necessest
corpora quae feriant
oculos visumque lacessant.
perpetuoque fluunt certis ab rebus
odores;
frigus ut [a] fluviis, calor a sole, aestus ab undis
aequoris,
exesor moerorum, litora propter;
nec varii cessant sonitus manare per
auras;
denique in os salsi venit umor saepe saporis,
cum mare versamur
propter, dilutaque contra
cum tuimur misceri absinthia, tangit
amaror.
usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter
fertur et in
cunctas dimittitur undique partis
nec mora nec requies interdatur ulla
fluendi,
perpetuo quoniam sentimus et omnia semper
cernere odorari licet
et sentire sonare.
Nunc omnis repetam quam raro
corpore sint res
commemorare; quod in primo quoque carmine claret.
quippe
etenim, quamquam multas hoc pertinet ad res
noscere, cum primis hanc ad rem
protinus ipsam,
qua de disserere adgredior, firmare necessest
nil esse in
promptu nisi mixtum corpus inani.
principio fit ut in speluncis saxa
superna
sudent umore et guttis manantibus stillent.
manat item nobis e
toto corpore sudor,
crescit barba pilique per omnia membra, per
artus.
diditur in venas cibus omnis, auget alitque
corporis extremas
quoque partis unguiculosque.
frigus item transire per aes calidumque
vaporem
sentimus, sentimus item transire per aurum
atque per argentum, cum
pocula plena tenemus.
denique per dissaepta domorum saxea
voces
pervolitant, permanat odor frigusque vaposque
ignis, qui ferri
quoque vim penetrare sueëvit,
denique qua circum caeli lorica
coeërcet,
morbida visque simul, cum extrinsecus insinuatur;
et tempestate
in terra caeloque coorta
in caelum terrasque remotae iure
facessunt;
quandoquidem nihil est nisi raro corpore
nexum.
Huc accedit uti non omnia, quae
iaciuntur
corpora cumque ab rebus, eodem praedita sensu
atque eodem pacto
rebus sint omnibus apta.
principio terram sol excoquit et facit are,
at
glaciem dissolvit et altis montibus altas
extructas[que] nives radiis
tabescere cogit;
denique cera lique fit in eius posta vapore.
ignis item
liquidum facit aes aurumque resolvit,
at coria et carnem trahit et conducit
in unum.
umor aquae porro ferrum condurat ab igni,
at coria et carnem
mollit durata calore.
barbigeras oleaster eo iuvat usque capellas,
effluat
ambrosias quasi vero et nectare tinctus;
qua nihil est homini quod amarius
fronde ac[ida] extet.
denique amaracinum fugitat sus et timet
omne
unguentum; nam saetigeris subus acre venenumst;
quod nos inter dum
tam quam recreare videtur.
at contra nobis caenum taeterrima cum
sit
spurcities, eadem subus haec iucunda videtur,
insatiabiliter toti ut
volvantur ibidem.
Hoc etiam super est, ipsa quam
dicere de re
adgredior, quod dicendum prius esse videtur.
multa foramina
cum variis sint reddita rebus,
dissimili inter se natura praedita
debent
esse et habere suam naturam quaeque viasque.
quippe etenim varii
sensus animantibus insunt,
quorum quisque suam proprie rem percipit in
se;
nam penetrare alio sonitus alioque saporem
cernimus e sucis, alio
nidoris odores.
[scilicet id fieri cogit natura viarum
multimodis varians,
ut paulo ostendimus ante.]
praeterea manare aliud per saxa videtur,
atque
aliud lignis, aliud transire per aurum,
argentoque foras aliud vitroque
meare;
nam fluere hac species, illac calor ire videtur,
atque aliis aliud
citius transmittere eadem.
scilicet id fieri cogit natura
viarum
multimodis varians, ut paulo ostendimus ante,
propter dissimilem
naturam textaque rerum.
Qua propter, bene ubi haec
confirmata atque locata
omnia constiterint nobis praeposta parata,
quod
super est, facile hinc ratio reddetur et omnis
causa pate fiet, quae ferri
pelliciat vim.
Principio fluere e lapide hoc permulta
necessest
semina sive aestum, qui discutit aeëra plagis,
inter qui lapidem
ferrumque est cumque locatus.
hoc ubi inanitur spatium multusque vace
fit
in medio locus, extemplo primordia ferri
in vacuum prolapsa cadunt
coniuncta, fit utque
anulus ipse sequatur eatque ita corpore toto.
nec res
ulla magis primoribus ex elementis
indupedita suis arte conexa
cohaeret
quam validi ferri natura et frigidus horror.
quo minus est mirum,
quod dicitur esse alienum,
corpora si nequeunt e ferro plura coorta
in
vacuum ferri, quin anulus ipse sequatur;
quod facit et sequitur, donec
pervenit ad ipsum
iam lapidem caecisque in eo compagibus haesit.
hoc fit
idem cunctas in partis; unde vace fit
cumque locus, sive e transverso sive
superne,
corpora continuo in vacuum vicina feruntur;
quippe agitantur enim
plagis aliunde nec ipsa
sponte sua sursum possunt consurgere in auras.
huc
accedit item, quare queat id magis esse,
haec quoque res adiumento motuque
iuvatur,
quod, simul a fronte est anelli rarior aeër
factus inanitusque
locus magis ac vacuatus,
continuo fit uti qui post est cumque locatus
aeër
a tergo quasi provehat atque propellat.
semper enim circum positus res
verberat aeër;
sed tali fit uti propellat tempore ferrum,
parte quod ex
una spatium vacat et capit in se.
hic, tibi quem memoro, per crebra foramina
ferri
parvas ad partis subtiliter insinuatus
trudit et inpellit, quasi
navem velaque ventus.
denique res omnes debent in corpore habere
aeëra,
quandoquidem raro sunt corpore et aeër
omnibus est rebus circum datus
adpositusque.
hic igitur, penitus qui in ferrost abditus aeër,
sollicito
motu semper iactatur eoque
verberat anellum dubio procul et ciet
intus,
scilicet illo eodem fertur, quo praecipitavit
iam semel et partem
in vacuam conamina sumpsit.
Fit quoque ut a lapide
hoc ferri natura recedat
inter dum, fugere atque sequi consueta
vicissim.
exultare etiam Samothracia ferrea vidi
et ramenta simul ferri
furere intus ahenis
in scaphiis, lapis hic Magnes cum subditus
esset;
usque adeo fugere a saxo gestire videtur.
aere interposito
discordia tanta creatur
propterea quia ni mirum prius aestus ubi
aeris
praecepit ferrique vias possedit apertas,
posterior lapidis venit
aestus et omnia plena
invenit in ferro neque habet qua tranet ut
ante;
cogitur offensare igitur pulsareque fluctu
ferrea texta suo; quo
pacto respuit ab se
atque per aes agitat, sine eo quod saepe
resorbet.
Illud in his rebus mirari mitte, quod
aestus
non valet e lapide hoc alias impellere item res.
pondere enim
fretae partim stant, quod genus aurum;
at partim raro quia sunt cum corpore,
ut aestus
pervolet intactus, nequeunt inpellier usquam,
lignea materies in
quo genere esse videtur.
interutrasque igitur ferri natura locata
aeris
ubi accepit quaedam corpuscula, tum fit,
inpellant ut eo Magnesia flumine
saxa.
nec tamen haec ita sunt aliarum rerum aliena,
ut mihi multa parum
genere ex hoc suppeditentur,
quae memorare queam inter se singlariter
apta.
saxa vides primum sola colescere calce.
glutine materies taurino
iungitur una,
ut vitio venae tabularum saepius hiscant
quam laxare queant
compages taurea vincla.
vitigeni latices aquai fontibus audent
misceri,
cum pix nequeat gravis et leve olivom.
purpureusque colos conchyli iungitur
uno
corpore cum lanae, dirimi qui non queat usquam,
non si Neptuni fluctu
renovare operam des,
non mare si totum velit eluere omnibus undis.
denique
res auro non aurum copulat una,
aerique [aes] plumbo fit uti iungatur ab
albo?
cetera iam quam multa licet reperire! quid ergo?
nec tibi tam longis
opus est ambagibus usquam
nec me tam multam hic operam consumere par
est,
sed breviter paucis praestat comprendere multa.
quorum ita texturae
ceciderunt mutua contra,
ut cava conveniant plenis haec illius
illa
huiusque inter se, iunctura haec optima constat.
est etiam, quasi ut
anellis hamisque plicata
inter se quaedam possint coplata teneri;
quod
magis in lapide hoc fieri ferroque videtur.
Nunc
ratio quae sit morbis aut unde repente
mortiferam possit cladem conflare
coorta
morbida vis hominum generi pecudumque catervis,
expediam, primum
multarum semina rerum
esse supra docui quae sint vitalia nobis,
et contra
quae sint morbo mortique necessest
multa volare; ea cum casu sunt forte
coorta
et perturbarunt caelum, fit morbidus aeër.
atque ea vis omnis
morborum pestilitasque
aut extrinsecus ut nubes nebulaeque superne
per
caelum veniunt aut ipsa saepe coorta
de terra surgunt, ubi putorem umida
nactast
intempestivis pluviisque et solibus icta.
nonne vides etiam caeli
novitate et aquarum
temptari procul a patria qui cumque domoque
adveniunt
ideo quia longe discrepitant res?
nam quid Brittannis caelum differre
putamus,
et quod in Aegypto est, qua mundi claudicat axis,
quidve quod in
Ponto est differre et Gadibus atque
usque ad nigra virum percocto saecla
colore?
quae cum quattuor inter se diversa videmus
quattuor a ventis et
caeli partibus esse,
tum color et facies hominum distare videntur
largiter
et morbi generatim saecla tenere.
est elephas morbus qui propter flumina
Nili
gignitur Aegypto in media neque praeterea usquam.
Atthide temptantur
gressus oculique in Achaeis
finibus. inde aliis alius locus est
inimicus
partibus ac membris; varius concinnat id aeër.
proinde ubi se
caelum, quod nobis forte alienum,
commovet atque aeër inimicus serpere
coepit,
ut nebula ac nubes paulatim repit et omne
qua graditur conturbat
et immutare coactat,
fit quoque ut, in nostrum cum venit denique
caelum,
corrumpat reddatque sui simile atque alienum.
haec igitur subito
clades nova pestilitasque
aut in aquas cadit aut fruges persidit in
ipsas
aut alios hominum pastus pecudumque cibatus,
aut etiam suspensa
manet vis aeëre in ipso
et, cum spirantes mixtas hinc ducimus auras,
illa
quoque in corpus pariter sorbere necessest.
consimili ratione venit bubus
quoque saepe
pestilitas et iam pigris balantibus aegror.
nec refert utrum
nos in loca deveniamus
nobis adversa et caeli mutemus amictum,
an caelum
nobis ultro natura corumptum
deferat aut aliquid quo non consuevimus
uti,
quod nos adventu possit temptare
recenti.
Haec ratio quondam morborum et mortifer
aestus
finibus in Cecropis funestos reddidit agros
vastavitque vias,
exhausit civibus urbem.
nam penitus veniens Aegypti finibus ortus,
aeëra
permensus multum camposque natantis,
incubuit tandem populo Pandionis
omni.
inde catervatim morbo mortique dabantur.
principio caput incensum
fervore gerebant
et duplicis oculos suffusa luce rubentes.
sudabant etiam
fauces intrinsecus atrae
sanguine et ulceribus vocis via saepta
coibat
atque animi interpres manabat lingua cruore
debilitata malis, motu
gravis, aspera tactu.
inde ubi per fauces pectus complerat et
ipsum
morbida vis in cor maestum confluxerat aegris,
omnia tum vero vitai
claustra lababant.
spiritus ore foras taetrum volvebat odorem,
rancida quo
perolent proiecta cadavera ritu.
atque animi prorsum [tum] vires totius,
omne
languebat corpus leti iam limine in ipso.
intolerabilibusque malis
erat anxius angor
adsidue comes et gemitu commixta querella,
singultusque
frequens noctem per saepe diemque
corripere adsidue nervos et membra
coactans
dissoluebat eos, defessos ante, fatigans.
nec nimio cuiquam
posses ardore tueri
corporis in summo summam fervescere partem,
sed potius
tepidum manibus proponere tactum
et simul ulceribus quasi inustis omne
rubere
corpus, ut est per membra sacer dum diditur ignis.
intima pars
hominum vero flagrabat ad ossa,
flagrabat stomacho flamma ut fornacibus
intus.
nil adeo posses cuiquam leve tenveque membris
vertere in
utilitatem, at ventum et frigora semper.
in fluvios partim gelidos ardentia
morbo
membra dabant nudum iacientes corpus in undas.
multi praecipites
nymphis putealibus alte
inciderunt ipso venientes ore
patente:
insedabiliter sitis arida corpora mersans
aequabat multum parvis
umoribus imbrem.
nec requies erat ulla mali: defessa iacebant
corpora.
mussabat tacito medicina timore,
quippe patentia cum totiens ardentia
morbis
lumina versarent oculorum expertia somno.
multaque praeterea mortis
tum signa dabantur:
perturbata animi mens in maerore metuque,
triste
supercilium, furiosus voltus et acer,
sollicitae porro plenaeque sonoribus
aures,
creber spiritus aut ingens raroque coortus,
sudorisque madens per
collum splendidus umor,
tenvia sputa minuta, croci contacta
colore
salsaque per fauces rauca vix edita tussi.
in manibus vero nervi
trahere et tremere artus
a pedibusque minutatim succedere frigus
non
dubitabat. item ad supremum denique tempus
conpressae nares, nasi primoris
acumen
tenve, cavati oculi, cava tempora, frigida pellis
duraque in ore,
iacens rictu, frons tenta manebat.
nec nimio rigida post artus morte
iacebant.
octavoque fere candenti lumine solis
aut etiam nona reddebant
lampade vitam.
quorum siquis, ut est, vitarat funera leti,
ulceribus
taetris et nigra proluvie alvi
posterius tamen hunc tabes letumque
manebat,
aut etiam multus capitis cum saepe dolore
corruptus sanguis
expletis naribus ibat.
huc hominis totae vires corpusque
fluebat.
profluvium porro qui taetri sanguinis acre
exierat, tamen in
nervos huic morbus et artus
ibat et in partis genitalis corporis ipsas.
et
graviter partim metuentes limina leti
vivebant ferro privati parte
virili,
et manibus sine non nulli pedibusque manebant
in vita tamen et
perdebant lumina partim.
usque adeo mortis metus iis incesserat
acer.
atque etiam quosdam cepere oblivia rerum
cunctarum, neque se possent
cognoscere ut ipsi.
multaque humi cum inhumata iacerent corpora
supra
corporibus, tamen alituum genus atque ferarum
aut procul absiliebat,
ut acrem exiret odorem,
aut, ubi gustarat, languebat morte propinqua.
nec
tamen omnino temere illis solibus ulla
comparebat avis, nec tristia saecla
ferarum
exibant silvis. languebant pleraque morbo
et moriebantur. cum
primis fida canum vis
strata viis animam ponebat in omnibus
aegre;
extorquebat enim vitam vis morbida membris.
incomitata rapi
certabant funera vasta
nec ratio remedii communis certa dabatur;
nam quod
ali dederat vitalis aeëris auras
volvere in ore licere et caeli templa
tueri,
hoc aliis erat exitio letumque
parabat.
Illud in his rebus miserandum magnopere
unum
aerumnabile erat, quod ubi se quisque videbat
implicitum morbo, morti
damnatus ut esset,
deficiens animo maesto cum corde iacebat,
funera
respectans animam amittebat ibidem.
quippe etenim nullo cessabant tempore
apisci
ex aliis alios avidi contagia morbi,
lanigeras tam quam pecudes et
bucera saecla,
idque vel in primis cumulabat funere funus
nam qui cumque
suos fugitabant visere ad aegros,
vitai nimium cupidos mortisque
timentis
poenibat paulo post turpi morte malaque,
desertos, opis expertis,
incuria mactans.
qui fuerant autem praesto, contagibus ibant
atque labore,
pudor quem tum cogebat obire
blandaque lassorum vox mixta voce
querellae.
optimus hoc leti genus ergo quisque
subibat.
Praeterea iam pastor et armentarius
omnis
et robustus item curvi moderator aratri
languebat, penitusque casa
contrusa iacebant
corpora paupertate et morbo dedita morti.
exanimis
pueris super exanimata parentum
corpora non numquam posses retroque
videre
matribus et patribus natos super edere vitam.
nec minimam partem ex
agris maeror is in urbem
confluxit, languens quem contulit
agricolarum
copia conveniens ex omni morbida parte.
omnia conplebant loca
tectaque quo magis aestu,
confertos ita acervatim mors accumulabat.
multa
siti prostrata viam per proque voluta
corpora silanos ad aquarum strata
iacebant
interclusa anima nimia ab dulcedine aquarum,
multaque per populi
passim loca prompta viasque
languida semanimo cum corpore membra
videres
horrida paedore et pannis cooperta perire,
corporis inluvie, pelli
super ossibus una,
ulceribus taetris prope iam sordeque sepulta.
omnia
denique sancta deum delubra replerat
corporibus mors exanimis onerataque
passim
cuncta cadaveribus caelestum templa manebant,
hospitibus loca quae
complerant aedituentes.
nec iam religio divom nec numina magni
pendebantur
enim: praesens dolor exsuperabat.
nec mos ille sepulturae remanebat in
urbe,
quo prius hic populus semper consuerat humari;
perturbatus enim
totus trepidabat et unus
quisque suum pro re [cognatum] maestus
humabat.
multaque [res] subita et paupertas horrida suasit;
namque suos
consanguineos aliena rogorum
insuper extructa ingenti clamore
locabant
subdebantque faces, multo cum sanguine saepe
rixantes, potius
quam corpora desererentur,
inque aliis alium populum sepelire
suorum
certantes; lacrimis lassi luctuque redibant;
inde bonam partem in
lectum maerore dabantur;
nec poterat quisquam reperiri, quem neque
morbus
nec mors nec luctus temptaret tempore tali.
Lucretius
The Latin
Library
The Classics
Page