TITI LVCRETI CARI DE RERVM NATVRA LIBER QVARTVS
Avia Pieridum peragro loca nullius ante
trita solo. iuvat integros
accedere fontis
atque haurire, iuvatque novos decerpere flores
insignemque
meo capiti petere inde coronam,
unde prius nulli velarint tempora
musae;
primum quod magnis doceo de rebus et artis
religionum animum nodis
exsolvere pergo,
deinde quod obscura de re tam lucida pango
carmina musaeo
contingens cuncta lepore.
id quoque enim non ab nulla ratione videtur;
nam
vel uti pueris absinthia taetra medentes
cum dare conantur, prius oras pocula
circum
contingunt mellis dulci flavoque liquore,
ut puerorum aetas
inprovida ludificetur
labrorum tenus, interea perpotet amarum
absinthi
laticem deceptaque non capiatur,
sed potius tali facto recreata
valescat,
sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque videtur
tristior esse
quibus non est tractata, retroque
volgus abhorret ab hac, volui tibi
suaviloquenti
carmine Pierio rationem exponere nostram
et quasi musaeo
dulci contingere melle;
si tibi forte animum tali ratione tenere
versibus
in nostris possem, dum percipis omnem
naturam rerum ac persentis
utilitatem.
Sed quoniam docui cunctarum exordia
rerum
qualia sint et quam variis distantia formis
sponte sua volitent
aeterno percita motu
quoque modo possit res ex his quaeque creari,
[nunc
agere incipiam tibi quod vehementer ad has res
attinet esse ea quae rerum
simulacra vocamus,
quae quasi membranae vel cortex nominitandast,]
atque
animi quoniam docui natura quid esset
et quibus e rebus cum corpore compta
vigeret
quove modo distracta rediret in ordia prima,
nunc agere incipiam
tibi, quod vehementer ad has res
attinet esse ea quae rerum simulacra
vocamus,
quod speciem ac formam similem gerit eius imago,
cuius cumque
cluet de corpore fusa vagari;
quae quasi membranae summo de corpore
rerum
dereptae volitant ultroque citroque per auras,
atque eadem nobis
vigilantibus obvia mentes
terrificant atque in somnis, cum saepe
figuras
contuimur miras simulacraque luce carentum,
quae nos horrifice
languentis saepe sopore
excierunt ne forte animas Acherunte
reamur
effugere aut umbras inter vivos volitare
neve aliquid nostri post
mortem posse relinqui,
cum corpus simul atque animi natura perempta
in sua
discessum dederint primordia quaeque.
dico igitur rerum effigias tenuisque
figuras
mittier ab rebus summo de cortice eorum;
id licet hinc quamvis
hebeti cognoscere corde.
Principio quoniam mittunt
in rebus apertis
corpora res multae, partim diffusa solute,
robora ceu
fumum mittunt ignesque vaporem,
et partim contexta magis condensaque, ut
olim
cum teretis ponunt tunicas aestate cicadae,
et vituli cum membranas
de corpore summo
nascentes mittunt, et item cum lubrica serpens
exuit in
spinis vestem; nam saepe videmus
illorum spoliis vepres volitantibus
auctas.
quae quoniam fiunt, tenuis quoque debet imago
ab rebus mitti summo
de corpore rerum.
nam cur illa cadant magis ab rebusque recedant
quam quae
tenvia sunt, hiscendist nulla potestas;
praesertim cum sint in summis corpora
rebus
multa minuta, iaci quae possint ordine eodem
quo fuerint et formai
servare figuram,
et multo citius, quanto minus indupediri
pauca queunt et
[quae] sunt prima fronte locata.
nam certe iacere ac largiri multa
videmus,
non solum ex alto penitusque, ut diximus ante,
verum de summis
ipsum quoque saepe colorem.
et volgo faciunt id lutea russaque vela
et
ferrugina, cum magnis intenta theatris
per malos volgata trabesque trementia
flutant;
namque ibi consessum caveai supter et omnem
scaenai speciem
patrum matrumque deorsum
inficiunt coguntque suo fluitare colore.
et
quanto circum mage sunt inclusa theatri
moenia, tam magis haec intus perfusa
lepore
omnia conrident correpta luce diei.
ergo lintea de summo cum
corpore fucum
mittunt, effigias quoque debent mittere tenvis
res quaeque,
ex summo quoniam iaculantur utraque.
sunt igitur iam formarum vestigia
certa,
quae volgo volitant subtili praedita filo
nec singillatim possunt
secreta videri.
Praeterea omnis odor fumus vapor
atque aliae res
consimiles ideo diffusae rebus abundant,
ex alto quia dum
veniunt extrinsecus ortae
scinduntur per iter flexum, nec recta
viarum
ostia sunt, qua contendant exire coortae.
at contra tenuis summi
membrana coloris
cum iacitur, nihil est quod eam discerpere possit,
in
promptu quoniam est in prima fronte locata.
Postremo
speculis in aqua splendoreque in omni
quae cumque apparent nobis simulacra,
necessest,
quandoquidem simili specie sunt praedita rerum,
exin imaginibus
missis consistere eorum.
[nam cur illa cadant magis ab rebusque
recedant
quam quae tenuia sunt, hiscendist nulla potestas.]
sunt igitur
tenues formarum illis similesque
effigiae, singillatim quas cernere
nemo
cum possit, tamen adsiduo crebroque repulsu
reiectae reddunt
speculorum ex aequore visum,
nec ratione alia servari posse
videntur,
tanto opere ut similes reddantur cuique
figurae.
Nunc age, quam tenui natura constet
imago
percipe. et in primis, quoniam primordia tantum
sunt infra nostros
sensus tantoque minora
quam quae primum oculi coeptant non posse
tueri,
nunc tamen id quoque uti confirmem, exordia rerum
cunctarum quam
sint subtilia percipe paucis.
primum animalia sunt iam partim tantula,
corum
tertia pars nulla possit ratione videri.
horum intestinum quodvis
quale esse putandumst!
quid cordis globus aut oculi? quid membra? quid
artus?
quantula sunt! quid praeterea primordia quaeque,
unde anima atque
animi constet natura necessumst,
nonne vides quam sint subtilia quamque
minuta?
praeterea quaecumque suo de corpore odorem
expirant acrem, panaces
absinthia taetra
habrotonique graves et tristia centaurea,
quorum unum
quidvis leviter si forte duobus
* * *
quin potius noscas rerum simulacra
vagari
multa modis multis, nulla vi cassaque
sensu?
Sed ne forte putes ea demum sola
vagari,
quae cumque ab rebus rerum simulacra recedunt,
sunt etiam quae
sponte sua gignuntur et ipsa
constituuntur in hoc caelo, qui dicitur
aer,
quae multis formata modis sublime feruntur,
ut nubes facile inter dum
concrescere in alto
cernimus et mundi speciem violare serenam
aëra
mulcentes motu; nam saepe Gigantum
ora volare videntur et umbram ducere
late,
inter dum magni montes avolsaque saxa
montibus ante ire et solem
succedere praeter,
inde alios trahere atque inducere belua nimbos.
nec
speciem mutare suam liquentia cessant
et cuiusque modi formarum vertere in
oras.
Nunc ea quam facili et celeri ratione
genantur
perpetuoque fluant ab rebus lapsaque cedant
* * *
semper enim
summum quicquid de rebus abundat,
quod iaculentur. et hoc alias cum pervenit
in res,
transit, ut in primis vestem; sed ubi aspera saxa
aut in materiam
ligni pervenit, ibi iam
scinditur, ut nullum simulacrum reddere possit.
at
cum splendida quae constant opposta fuerunt
densaque, ut in primis speculum
est, nihil accidit horum;
nam neque, uti vestem, possunt transire, neque
autem
scindi; quam meminit levor praestare salutem.
qua propter fit ut
hinc nobis simulacra redundent.
et quamvis subito quovis in tempore
quamque
rem contra speculum ponas, apparet imago;
perpetuo fluere ut
noscas e corpore summo
texturas rerum tenuis tenuisque figuras.
ergo multa
brevi spatio simulacra genuntur,
ut merito celer his rebus dicatur
origo.
et quasi multa brevi spatio summittere debet
lumina sol, ut
perpetuo sint omnia plena,
sic ab rebus item simili ratione
necessest
temporis in puncto rerum simulacra ferantur
multa modis multis
in cunctas undique partis;
quandoquidem speculum quo cumque obvertimus
oris,
res ibi respondent simili forma atque
colore.
Praeterea modo cum fuerit liquidissima
caeli
tempestas, perquam subito fit turbida foede,
undique uti tenebras
omnis Acherunta rearis
liquisse et magnas caeli complesse cavernas.
usque
adeo taetra nimborum nocte coorta
inpendent atrae Formidinis ora
superne;
quorum quantula pars sit imago dicere nemost
qui possit neque eam
rationem reddere dictis.
Nunc age, quam celeri motu
simulacra ferantur,
et quae mobilitas ollis tranantibus auras
reddita sit,
longo spatio ut brevis hora teratur,
in quem quaeque locum diverso numine
tendunt,
suavidicis potius quam multis versibus edam;
parvus ut est cycni
melior canor, ille gruum quam
clamor in aetheriis dispersus nubibus
austri.
Principio persaepe levis res atque
minutis
corporibus factas celeris licet esse videre.
in quo iam genere est
solis lux et vapor eius,
propterea quia sunt e primis facta minutis,
quae
quasi cuduntur perque aëris intervallum
non dubitant transire sequenti
concita plaga;
suppeditatur enim confestim lumine lumen
et quasi protelo
stimulatur fulgere fulgur.
qua propter simulacra pari ratione
necessest
inmemorabile per spatium transcurrere posse
temporis in puncto,
primum quod parvola causa
est procul a tergo quae provehat atque
propellat,
quod super est, ubi tam volucri levitate ferantur,
deinde quod
usque adeo textura praedita rara
mittuntur, facile ut quasvis penetrare
queant res
et quasi permanare per aëris
intervallum.
Praeterea si quae penitus corpuscula
rerum
ex altoque foras mittuntur, solis uti lux
ac vapor, haec puncto
cernuntur lapsa diei
per totum caeli spatium diffundere sese
perque volare
mare ac terras caelumque rigare.
quid quae sunt igitur iam prima fronte
parata,
cum iaciuntur et emissum res nulla moratur?
quone vides citius
debere et longius ire
multiplexque loci spatium transcurrere eodem
tempore
quo solis pervolgant lumina caelum?
Hoc etiam in
primis specimen verum esse videtur,
quam celeri motu rerum simulacra
ferantur,
quod simul ac primum sub diu splendor aquai
ponitur, extemplo
caelo stellante serena
sidera respondent in aqua radiantia mundi.
iamne
vides igitur quam puncto tempore imago
aetheris ex oris in terrarum accidat
oras?
quare etiam atque etiam mitti fateare necessest
corpora quae feriant
oculos visumque lacessant.
perpetuoque fluunt certis ab rebus
odores,
frigus ut a fluviis, calor ab sole, aestus ab undis
aequoris,
exesor moerorum litora circum,
nec variae cessant voces volitare per
auras.
denique in os salsi venit umor saepe saporis,
cum mare versamur
propter, dilutaque contra
cum tuimur misceri absinthia, tangit
amaror.
usque adeo omnibus ab rebus res quaeque fluenter
fertur et in
cunctas dimittitur undique partis
nec mora nec requies interdatur ulla
fluendi,
perpetuo quoniam sentimus et omnia semper
cernere odorari licet
et sentire sonare.
Praeterea quoniam manibus tractata
figura
in tenebris quaedam cognoscitur esse eadem quae
cernitur in luce et
claro candore, necessest
consimili causa tactum visumque moveri.
nunc
igitur si quadratum temptamus et id nos
commovet in tenebris, in luci quae
poterit res
accidere ad speciem quadrata, nisi eius imago?
esse in
imaginibus qua propter causa videtur
cernundi neque posse sine his res ulla
videri.
Nunc ea quae dico rerum simulacra
feruntur
undique et in cunctas iaciuntur didita partis;
verum nos oculis
quia solis cernere quimus,
propterea fit uti, speciem quo vertimus,
omnes
res ibi eam contra feriant forma atque colore.
et quantum quaeque ab
nobis res absit, imago
efficit ut videamus et internoscere curat;
nam cum
mittitur, extemplo protrudit agitque
aëra qui inter se cumque est oculosque
locatus,
isque ita per nostras acies perlabitur omnis
et quasi perterget
pupillas atque ita transit.
propterea fit uti videamus quam procul
absit
res quaeque. et quanto plus aëris ante agitatur
et nostros oculos
perterget longior aura,
tam procul esse magis res quaeque remota
videtur.
scilicet haec summe celeri ratione geruntur,
quale sit ut
videamus, et una quam procul absit.
Illud in his
rebus minime mirabile habendumst,
cur, ea quae feriant oculos simulacra
videri
singula cum nequeant, res ipsae perspiciantur.
ventus enim quoque
paulatim cum verberat et cum
acre fluit frigus, non privam quamque
solemus
particulam venti sentire et frigoris eius,
sed magis unorsum,
fierique perinde videmus
corpore tum plagas in nostro tam quam aliquae
res
verberet atque sui det sensum corporis extra.
praeterea lapidem digito
cum tundimus, ipsum
tangimus extremum saxi summumque colorem
nec sentimus
eum tactu, verum magis ipsam
duritiem penitus saxi sentimus in
alto.
Nunc age, cur ultra speculum videatur
imago
percipe: nam certe penitus remmota videtur.
quod genus illa foris
quae vere transpiciuntur,
ianua cum per se transpectum praebet
apertum,
multa facitque foris ex aedibus ut videantur;
is quoque enim
duplici geminoque fit aëre visus.
primus enim citra postes tum cernitur
aër,
inde fores ipsae dextra laevaque secuntur,
post extraria lux oculos
perterget et aër
alter, et illa foris quae vere transpiciuntur.
sic ubi se
primum speculi proiecit imago,
dum venit ad nostras acies, protrudit
agitque
aëra qui inter se cumquest oculosque locatus,
et facit, ut prius
hunc omnem sentire queamus
quam speculum; sed ubi [in] speculum quoque
sensimus ipsum,
continuo a nobis in eum quae fertur imago
pervenit, et
nostros oculos reiecta revisit
atque alium prae se propellens aëra
volvit,
et facit ut prius hunc quam se videamus, eoque
distare ab speculo
tantum semota videtur.
quare etiam atque etiam minime mirarier est par
* *
*
illis quae reddunt speculorum ex aequore visum,
aëribus binis quoniam
res confit utraque.
Nunc ea quae nobis membrorum
dextera pars est,
in speculis fit ut in laeva videatur eo quod
planitiem
ad speculi veniens cum offendit imago,
non convertitur incolumis, sed recta
retrorsum
sic eliditur, ut siquis, prius arida quam sit
cretea persona,
adlidat pilaeve trabive,
atque ea continuo rectam si fronte figuram
servet
et elisam retro sese exprimat ipsa.
fiet ut, ante oculus fuerit qui dexter,
ut idem
nunc sit laevus et e laevo sit mutua
dexter.
Fit quoque de speculo in speculum ut tradatur
imago,
quinque etiam [aut] sex ut fieri simulacra suërint.
nam quae cumque
retro parte interiore latebunt,
inde tamen, quamvis torte penitusque
remota,
omnia per flexos aditus educta licebit
pluribus haec speculis
videantur in aedibus esse.
usque adeo speculo in speculum translucet
imago,
et cum laeva data est, fit rusum ut dextera fiat,
inde retro rursum
redit et convertit eodem.
Quin etiam quae cumque
latuscula sunt speculorum
adsimili lateris flexura praedita
nostri,
dextera ea propter nobis simulacra remittunt,
aut quia de speculo
in speculum transfertur imago,
inde ad nos elisa bis advolat, aut etiam
quod
circum agitur, cum venit, imago propterea quod
flexa figura docet
speculi convertier ad nos.
Indugredi porro pariter
simulacra pedemque
ponere nobiscum credas gestumque imitari
propterea
quia, de speculi qua parte recedas,
continuo nequeunt illinc simulacra
reverti;
omnia quandoquidem cogit natura referri
ac resilire ab rebus ad
aequos reddita flexus.
Splendida porro oculi fugitant
vitantque tueri.
sol etiam caecat, contra si tendere pergas,
propterea
quia vis magnast ipsius et alte
aëra per purum simulacra feruntur
et
feriunt oculos turbantia composituras.
Praeterea
splendor qui cumque est acer adurit
saepe oculos ideo quod semina possidet
ignis
multa, dolorem oculis quae gignunt insinuando.
lurida praeterea
fiunt quae cumque tuentur
arquati, quia luroris de corpore eorum
semina
multa fluunt simulacris obvia rerum,
multaque sunt oculis in eorum denique
mixta,
quae contage sua palloribus omnia
pingunt.
E tenebris autem quae sunt in luce
tuemur
propterea quia, cum propior caliginis aër
ater init oculos prior et
possedit apertos,
insequitur candens confestim lucidus aër,
qui quasi
purgat eos ac nigras discutit umbras
aëris illius; nam multis partibus hic
est
mobilior multisque minutior et mage pollens.
qui simul atque vias
oculorum luce replevit
atque pate fecit, quas ante obsederat aër
quae sita sunt in luce, lacessuntque ut
videamus.
quod contra facere in tenebris e luce nequimus
propterea quia
posterior caliginis aër
crassior insequitur, qui cuncta foramina
complet
obsiditque vias oculorum, ne simulacra
possint ullarum rerum
coniecta moveri.
Quadratasque procul turris cum
cernimus urbis,
propterea fit uti videantur saepe rutundae,
angulus
optusus quia longe cernitur omnis
sive etiam potius non cernitur ac perit
eius
plaga nec ad nostras acies perlabitur ictus,
aëra per multum quia dum
simulacra feruntur,
cogit hebescere eum crebris offensibus aër.
hoc ubi
suffugit sensum simul angulus omnis.
fit quasi ut ad turnum saxorum structa
tuantur;
non tamen ut coram quae sunt vereque rutunda,
sed quasi
adumbratim paulum simulata videntur.
Umbra videtur
item nobis in sole moveri
et vestigia nostra sequi gestumque imitari,
aëra
si credis privatum lumine posse
indugredi, motus hominum gestumque
sequentem;
nam nihil esse potest aliud nisi lumine cassus
aër id quod nos
umbram perhibere suëmus.
ni mirum, quia terra locis ex ordine
certis
lumine privatur solis qua cumque meantes
officimus, repletur item
quod liquimus eius,
propterea fit uti videatur, quae fuit umbra
corporis,
e regione eadem nos usque secuta.
semper enim nova se radiorum lumina
fundunt
primaque dispereunt, quasi in ignem lana trahatur.
propterea
facile et spoliatur lumine terra
et repletur item nigrasque sibi abluit
umbras.
Nec tamen hic oculos falli concedimus
hilum.
nam quo cumque loco sit lux atque umbra tueri
illorum est; eadem
vero sint lumina necne,
umbraque quae fuit hic eadem nunc transeat
illuc,
an potius fiat paulo quod diximus ante,
hoc animi demum ratio
discernere debet,
nec possunt oculi naturam noscere rerum.
proinde animi
vitium hoc oculis adfingere noli.
Qua vehimur navi,
fertur, cum stare videtur;
quae manet in statione, ea praeter creditur
ire.
et fugere ad puppim colles campique videntur,
quos agimus praeter
navem velisque volamus.
Sidera cessare aetheriis
adfixa cavernis
cuncta videntur, et adsiduo sunt omnia motu,
quandoquidem
longos obitus exorta revisunt,
cum permensa suo sunt caelum corpore
claro.
solque pari ratione manere et luna videtur
in statione, ea quae
ferri res indicat ipsa.
Exstantisque procul medio de
gurgite montis
classibus inter quos liber patet exitus ingens,
insula
coniunctis tamen ex his una videtur.
atria versari et circum cursare
columnae
usque adeo fit uti pueris videantur, ubi ipsi
desierunt verti,
vix ut iam credere possint
non supra sese ruere omnia tecta
minari.
Iamque rubrum tremulis iubar ignibus erigere
alte
cum coeptat natura supraque extollere montes,
quos tibi tum supra sol
montis esse videtur
comminus ipse suo contingens fervidus igni,
vix absunt
nobis missus bis mille sagittae,
vix etiam cursus quingentos saepe
veruti;
inter eos solemque iacent immania ponti
aequora substrata
aetheriis ingentibus oris,
interiectaque sunt terrarum milia multa,
quae
variae retinent gentes et saecla ferarum.
At
coniectus aquae digitum non altior unum,
qui lapides inter sistit per strata
viarum,
despectum praebet sub terras inpete tanto,
a terris quantum caeli
patet altus hiatus,
nubila despicere et caelum ut videare videre,
corpora
mirande sub terras abdita caelo.
Denique ubi in medio
nobis ecus acer obhaesit
flumine et in rapidas amnis despeximus
undas,
stantis equi corpus transversum ferre videtur
vis et in adversum
flumen contrudere raptim,
et quo cumque oculos traiecimus omnia ferri
et
fluere adsimili nobis ratione videntur.
Porticus
aequali quamvis est denique ductu
stansque in perpetuum paribus suffulta
columnis,
longa tamen parte ab summa cum tota videtur,
paulatim trahit
angusti fastigia coni,
tecta solo iungens atque omnia dextera laevis
donec
in obscurum coni conduxit acumen.
In pelago nautis ex
undis ortus in undis
sol fit uti videatur obire et condere lumen;
quippe
ubi nil aliud nisi aquam caelumque tuentur;
ne leviter credas labefactari
undique sensus.
at maris ignaris in portu clauda videntur
navigia
aplustris fractis obnitier undis.
nam quae cumque supra rorem salis edita
pars est
remorum, recta est, et recta superne guberna;
quae demersa
liquore obeunt, refracta videntur
omnia converti sursumque supina
reverti
et reflexa prope in summo fluitare
liquore.
Raraque per caelum cum venti nubila
portant
tempore nocturno, tum splendida signa videntur
labier adversum
nimbos atque ire superne
longe aliam in partem ac vera ratione
feruntur
At si forte oculo manus uni subdita
supter
pressit eum, quodam sensu fit uti videantur
omnia quae tuimur fieri
tum bina tuendo,
bina lucernarum florentia lumina flammis
binaque per
totas aedis geminare supellex
et duplicis hominum facies et corpora
bina.
Denique cum suavi devinxit membra
sopore
somnus et in summa corpus iacet omne quiete,
tum vigilare tamen
nobis et membra movere
nostra videmur, et in noctis caligine caeca
cernere
censemus solem lumenque diurnum,
conclusoque loco caelum mare flumina
montis
mutare et campos pedibus transire videmur,
et sonitus audire,
severa silentia noctis
undique cum constent, et reddere dicta
tacentes.
Cetera de genere hoc mirande multa
videmus,
quae violare fidem quasi sensibus omnia quaerunt,
ne quiquam,
quoniam pars horum maxima fallit
propter opinatus animi, quos addimus
ipsi,
pro visis ut sint quae non sunt sensibus visa;
nam nihil aegrius est
quam res secernere apertas
ab dubiis, animus quas ab se protinus
addit.
Denique nil sciri siquis putat, id quoque
nescit
an sciri possit, quoniam nil scire fatetur.
hunc igitur contra
minuam contendere causam,
qui capite ipse suo in statuit vestigia sese.
et
tamen hoc quoque uti concedam scire, at id ipsum
quaeram, cum in rebus veri
nil viderit ante,
unde sciat quid sit scire et nescire vicissim,
notitiam
veri quae res falsique crearit
et dubium certo quae res differre
probarit.
invenies primis ab sensibus esse creatam
notitiem veri neque
sensus posse refelli.
nam maiore fide debet reperirier illud,
sponte sua
veris quod possit vincere falsa.
quid maiore fide porro quam sensus
haberi
debet? an ab sensu falso ratio orta valebit
dicere eos contra, quae
tota ab sensibus orta est?
qui nisi sunt veri, ratio quoque falsa fit
omnis.
An poterunt oculos aures reprehendere, an
aures
tactus? an hunc porro tactum sapor arguet oris,
an confutabunt nares
oculive revincent?
non, ut opinor, ita est. nam seorsum cuique
potestas
divisast, sua vis cuiquest, ideoque necesse est
et quod molle sit
et gelidum fervensve videre
et seorsum varios rerum sentire colores
et
quae cumque coloribus sint coniuncta necessest.
seorsus item sapor oris habet
vim, seorsus odores
nascuntur, seorsum sonitus. ideoque necesse est
non
possint alios alii convincere sensus.
nec porro poterunt ipsi reprehendere
sese,
aequa fides quoniam debebit semper haberi.
proinde quod in quoquest
his visum tempore, verumst.
Et si non poterit ratio
dissolvere causam,
cur ea quae fuerint iuxtim quadrata, procul sint
visa
rutunda, tamen praestat rationis egentem
reddere mendose causas utriusque
figurae,
quam manibus manifesta suis emittere quoquam
et violare fidem
primam et convellere tota
fundamenta quibus nixatur vita salusque.
non
modo enim ratio ruat omnis, vita quoque ipsa
concidat extemplo, nisi credere
sensibus ausis
praecipitisque locos vitare et cetera quae sint
in genere
hoc fugienda, sequi contraria quae sint.
illa tibi est igitur verborum copia
cassa
omnis, quae contra sensus instructa
paratast.
Denique ut in fabrica, si pravast regula
prima,
normaque si fallax rectis regionibus exit,
et libella aliqua si ex
parti claudicat hilum,
omnia mendose fieri atque obstipa necessu est
prava
cubantia prona supina atque absona tecta,
iam ruere ut quaedam videantur
velle, ruantque
prodita iudiciis fallacibus omnia primis,
sic igitur ratio
tibi rerum prava necessest
falsaque sit, falsis quae cumque ab sensibus
ortast.
Nunc alii sensus quo pacto quisque suam
rem
sentiat, haud quaquam ratio scruposa relicta
est.
Principio auditur sonus et vox omnis, in
auris
insinuata suo pepulere ubi corpore sensum.
corpoream quoque enim
[vocem] constare fatendumst
et sonitum, quoniam possunt inpellere
sensus.
Praeterea radit vox fauces saepe
facitque
asperiora foras gradiens arteria clamor,
quippe per angustum
turba maiore coorta
ire foras ubi coeperunt primordia vocum.
scilicet
expletis quoque ianua raditur oris.
haud igitur dubiumst quin voces verbaque
constent
corporeis e principiis, ut laedere possint.
nec te fallit item
quid corporis auferat et quid
detrahat ex hominum nervis ac viribus
ipsis
perpetuus sermo nigrai noctis ad umbram
aurorae perductus ab
exoriente nitore,
praesertim si cum summost clamore profusus.
ergo
corpoream vocem constare necessest,
multa loquens quoniam amittit de corpore
partem.
Asperitas autem vocis fit ab
asperitate
principiorum et item levor levore creatur;
nec simili penetrant
auris primordia forma,
cum tuba depresso graviter sub murmure mugit
et
reboat raucum retro cita barbita bombum,
et [iam] Dauliades natae hortis ex
Heliconis
cum liquidam tollunt lugubri voce
querellam.
Hasce igitur penitus voces cum corpore
nostro
exprimimus rectoque foras emittimus ore,
mobilis articulat nervorum
daedala lingua,
formaturaque labrorum pro parte figurat.
hoc ubi non
longum spatiumst unde illa profecta
perveniat vox quaeque, necessest verba
quoque ipsa
plane exaudiri discernique articulatim;
servat enim formaturam
servatque figuram.
at si inter positum spatium sit longius aequo,
aëra per
multum confundi verba necessest
et conturbari vocem, dum transvolat
auras.
ergo fit, sonitum ut possis sentire neque illam
internoscere,
verborum sententia quae sit;
usque adeo confusa venit vox inque
pedita.
Praeterea verbum saepe unum perciet
auris
omnibus in populo missum praeconis ab ore.
in multas igitur voces
vox una repente
diffugit, in privas quoniam se dividit auris
obsignans
formam verbis clarumque sonorem.
at quae pars vocum non auris incidit
ipsas,
praeter lata perit frustra diffusa per auras.
pars solidis adlisa
locis reiecta sonorem
reddit et inter dum frustratur imagine
verbi.
Quae bene cum videas, rationem reddere
possis
tute tibi atque aliis, quo pacto per loca sola
saxa paris formas
verborum ex ordine reddant.
palantis comites com montis inter
opacos
quaerimus et magna dispersos voce ciemus.
sex etiam aut septem loca
vidi reddere vocis,
unam cum iaceres: ita colles collibus ipsi
verba
repulsantes iterabant dicta referri.
haec loca capripedes Satyros Nymphasque
tenere
finitimi fingunt et Faunos esse locuntur,
quorum noctivago strepitu
ludoque iocanti
adfirmant volgo taciturna silentia rumpi
chordarumque
sonos fieri dulcisque querellas,
tibia quas fundit digitis pulsata
canentum,
et genus agricolum late sentiscere, quom Pan
pinea semiferi
capitis velamina quassans
unco saepe labro calamos percurrit
hiantis,
fistula silvestrem ne cesset fundere musam.
cetera de genere hoc
monstra ac portenta loquontur,
ne loca deserta ab divis quoque forte
putentur
sola tenere. ideo iactant miracula dictis
aut aliqua ratione alia
ducuntur, ut omne
humanum genus est avidum nimis
auricularum.
Quod super est, non est mirandum qua
ratione,
per loca quae nequeunt oculi res cernere apertas,
haec loca per
voces veniant aurisque lacessant,
conloquium clausis foribus quoque saepe
videmus;
ni mirum quia vox per flexa foramina rerum
incolumis transire
potest, simulacra renutant;
perscinduntur enim, nisi recta foramina
tranant,
qualia sunt vitrei, species qua travolat omnis.
praeterea partis
in cunctas dividitur vox,
ex aliis aliae quoniam gignuntur, ubi
una
dissuluit semel in multas exorta, quasi ignis
saepe solet scintilla
suos se spargere in ignis.
ergo replentur loca vocibus abdita retro,
omnia
quae circum fervunt sonituque cientur.
at simulacra viis derectis omnia
tendunt,
ut sunt missa semel; qua propter cernere nemo
saepe supra potis
est, at voces accipere extra.
et tamen ipsa quoque haec, dum transit clausa
[domorum>
vox optunditur atque auris confusa penetrat
et sonitum potius
quam verba audire videmur.
Hoc, qui sentimus sucum,
lingua atque palatum
plusculum habent in se rationis, plus
operai.
principio sucum sentimus in ore, cibum cum
mandendo exprimimus,
ceu plenam spongiam aquai
siquis forte manu premere ac siccare
coëpit.
inde quod exprimimus per caulas omne palati
diditur et rarae per
flexa foramina linguae,
hoc ubi levia sunt manantis corpora suci,
suaviter
attingunt et suaviter omnia tractant
umida linguai circum sudantia
templa;
at contra pungunt sensum lacerantque coorta,
quanto quaeque magis
sunt asperitate repleta.
deinde voluptas est e suco fine palati;
cum vero
deorsum per fauces praecipitavit,
nulla voluptas est, dum diditur omnis in
artus;
nec refert quicquam quo victu corpus alatur,
dum modo quod capias
concoctum didere possis
artubus et stomachi tumidum servare
tenorem.
Nunc aliis alius qui sit cibus ut
videamus,
expediam, quareve, aliis quod triste et amarumst,
hoc tamen esse
aliis possit perdulce videri,
tantaque [in] his rebus distantia differitasque
est,
ut quod aliis cibus est aliis fuat acre venenum;
est itaque ut
serpens, hominis quae tacta salivis
disperit ac sese mandendo conficit
ipsa.
praeterea nobis veratrum est acre venenum,
at capris adipes et
cocturnicibus auget.
id quibus ut fiat rebus cognoscere possis,
principio
meminisse decet quae diximus ante,
semina multimodis in rebus mixta
teneri.
porro omnes quae cumque cibum capiunt animantes,
ut sunt
dissimiles extrinsecus et generatim
extima membrorum circumcaesura
coërcet,
proinde et seminibus constant variantque figura.
semina cum porro
distent, differre necessest
intervalla viasque, foramina quae
perhibemus,
omnibus in membris et in ore ipsoque palato.
esse minora
igitur quaedam maioraque debent,
esse triquetra aliis, aliis quadrata
necessest,
multa rutunda, modis multis multangula quaedam.
namque
figurarum ratio ut motusque reposcunt,
proinde foraminibus debent differe
figurae
et variare viae proinde ac textura coërcet.
hoc ubi quod suave est
aliis aliis fit amarum,
illi, cui suave est, levissima corpora
debent
contractabiliter caulas intrare palati,
at contra quibus est eadem
res intus acerba,
aspera ni mirum penetrant hamataque fauces.
nunc facile
est ex his rebus cognoscere quaeque.
quippe ubi cui febris bili superante
coorta est
aut alia ratione aliquast vis excita morbi,
perturbatur ibi iam
totum corpus et omnes
commutantur ibi positurae principiorum;
fit prius ad
sensum [ut] quae corpora conveniebant
nunc non conveniant, et cetera sint
magis apta,
quae penetrata queunt sensum progignere acerbum;
utraque enim
sunt in mellis commixta sapore;
id quod iam supera tibi saepe ostendimus
ante.
Nunc age, quo pacto naris adiectus
odoris
tangat agam. primum res multas esse necessest
unde fluens volvat
varius se fluctus odorum,
et fluere et mitti volgo spargique
putandumst;
verum aliis alius magis est animantibus aptus,
dissimilis
propter formas. ideoque per auras
mellis apes quamvis longe ducuntur
odore,
volturiique cadaveribus; tum fissa ferarum
ungula quo tulerit
gressum promissa canum vis
ducit, et humanum longe praesentit
odorem
Romulidarum arcis servator, candidus anser.
sic aliis alius nidor
datus ad sua quemque
pabula ducit et a taetro resilire veneno
cogit, eoque
modo servantur saecla ferarum.
Hic odor ipse igitur,
naris qui cumque lacessit,
est alio ut possit permitti longius alter;
sed
tamen haud quisquam tam longe fertur eorum
quam sonitus, quam vox, mitto iam
dicere quam res
quae feriunt oculorum acies visumque lacessunt.
errabundus
enim tarde venit ac perit ante
paulatim facilis distractus in aëris
auras;
ex alto primum quia vix emittitur ex re;
nam penitus fluere atque
recedere rebus odores
significat quod fracta magis redolere
videntur
omnia, quod contrita, quod igni conlabefacta.
deinde videre licet
maioribus esse creatum
principiis quam vox, quoniam per saxea saepta
non
penetrat, qua vox volgo sonitusque feruntur.
quare etiam quod olet non tam
facile esse videbis
investigare in qua sit regione locatum;
refrigescit
enim cunctando plaga per auras
nec calida ad sensum decurrunt nuntia
rerum.
errant saepe canes itaque et vestigia
quaerunt.
Nec tamen hoc solis in odoribus atque
saporum
in generest, sed item species rerum atque colores
non ita
conveniunt ad sensus omnibus omnes,
ut non sint aliis quaedam magis acria
visu.
quin etiam gallum noctem explaudentibus alis
auroram clara consuetum
voce vocare,
noenu queunt rapidi contra constare leones
inque tueri: ita
continuo meminere fugai.
ni mirum quia sunt gallorum in corpore
quaedam
semina, quae cum sunt oculis inmissa leonum,
pupillas interfodiunt
acremque dolorem
praebent, ut nequeant contra durare feroces,
cum tamen
haec nostras acies nil laedere possint,
aut quia non penetrant aut quod
penetrantibus illis
exitus ex oculis liber datur, in remorando
laedere ne
possint ex ulla lumina parte.
Nunc age, quae moveant
animum res accipe, et unde
quae veniunt veniant in mentem percipe
paucis.
principio hoc dico, rerum simulacra vagari
multa modis multis in
cunctas undique partis
tenvia, quae facile inter se iunguntur in
auris,
obvia cum veniunt, ut aranea bratteaque auri.
quippe etenim multo
magis haec sunt tenvia textu
quam quae percipiunt oculos visumque
lacessunt,
corporis haec quoniam penetrant per rara cientque
tenvem animi
naturam intus sensumque lacessunt.
Centauros itaque et Scyllarum membra
videmus
Cerbereasque canum facies simulacraque eorum
quorum morte obita
tellus amplectitur ossa;
omnigenus quoniam passim simulacra
feruntur,
partim sponte sua quae fiunt aëre in ipso,
partim quae variis ab
rebus cumque recedunt
et quae confiunt ex horum facta figuris.
nam certe
ex vivo Centauri non fit imago,
nulla fuit quoniam talis natura
animata;
verum ubi equi atque hominis casu convenit imago,
haerescit
facile extemplo, quod diximus ante,
propter subtilem naturam et tenvia
texta.
cetera de genere hoc eadem ratione creantur.
quae cum mobiliter
summa levitate feruntur,
ut prius ostendi, facile uno commovet ictu
quae
libet una animum nobis subtilis imago;
tenvis enim mens est et mire mobilis
ipsa.
haec fieri ut memoro, facile hinc cognoscere possis.
quatinus hoc
simile est illi, quod mente videmus
atque oculis, simili fieri ratione
necessest.
Nunc igitur docui quoniam me forte
leonum
cernere per simulacra, oculos quae cumque lacessunt,
scire licet
mentem simili ratione moveri
per simulacra leonum [et] cetera quae videt
aeque
nec minus atque oculi, nisi quod mage tenvia cernit.
nec ratione
alia, cum somnus membra profudit,
mens animi vigilat, nisi quod simulacra
lacessunt
haec eadem nostros animos quae cum vigilamus,
usque adeo, certe
ut videamur cernere eum quem
rellicta vita iam mors et terra potitast.
hoc
ideo fieri cogit natura, quod omnes
corporis offecti sensus per membra
quiescunt
nec possunt falsum veris convincere rebus.
praeterea meminisse
iacet languetque sopore,
nec dissentit eum mortis letique potitum
iam
pridem, quem mens vivom se cernere credit.
quod super est, non est mirum
simulacra moveri
bracchiaque in numerum iactare et cetera membra;
nam fit
ut in somnis facere hoc videatur imago.
quippe, ubi prima perit alioque est
altera nata
inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.
scilicet id
fieri celeri ratione putandumst:
tanta est mobilitas et rerum copia
tanta
tantaque sensibili quovis est tempore in uno
copia particularum, ut
possit suppeditare.
Multaque in his rebus quaeruntur
multaque nobis
clarandumst, plane si res exponere avemus.
quaeritur in
primis quare, quod cuique libido
venerit, extemplo mens cogitet eius id
ipsum.
anne voluntatem nostram simulacra tuentur
et simul ac volumus nobis
occurrit imago,
si mare, si terram cordist, si denique caelum?
conventus
hominum, pompam, convivia, pugnas,
omnia sub verbone creat natura
paratque?
cum praesertim aliis eadem in regione locoque
longe dissimilis
animus res cogitet omnis.
quid porro, in numerum procedere cum
simulacra
cernimus in somnis et mollia membra movere,
mollia mobiliter cum
alternis bracchia mittunt
et repetunt oculis gestum pede
convenienti?
scilicet arte madent simulacra et docta vagantur,
nocturno
facere ut possint in tempore ludos.
an magis illud erit verum? quia tempore
in uno,
cum sentimus, id est cum vox emittitur una,
tempora multa latent,
ratio quae comperit esse,
propterea fit uti quovis in tempore
quaeque
praesto sint simulacra locis in quisque parata.
tanta est
mobilitas et rerum copia tanta.
hoc ubi prima perit alioque est altera
nata
inde statu, prior hic gestum mutasse videtur.
et quia tenvia sunt,
nisi quae contendit, acute
cernere non potis est animus; proinde omnia quae
sunt
praeterea pereunt, nisi quae ex se[se] ipse paravit.
ipse parat sese
porro speratque futurum
ut videat quod consequitur rem quamque: fit
ergo.
nonne vides oculos etiam, cum tenvia quae sunt
[praeterea pereunt,
nisi quae ex se ipse paravit]
cernere coeperunt, contendere se atque
parare,
nec sine eo fieri posse ut cernamus acute?
et tamen in rebus
quoque apertis noscere possis,
si non advertas animum, proinde esse quasi
omni
tempore semotum fuerit longeque remotum.
cur igitur mirumst, animus
si cetera perdit
praeter quam quibus est in rebus deditus ipse?
deinde
adopinamur de signis maxima parvis
ac nos in fraudem induimus frustraminis
ipsi.
Fit quoque ut inter dum non suppeditetur
imago
eiusdem generis, sed femina quae fuit ante,
in manibus vir uti
factus videatur adesse,
aut alia ex alia facies aetasque sequatur.
quod ne
miremur sopor atque oblivia curant.
Illud in his
rebus vitium vehementer Äinesse
effugere errorem vitareque
praemetuenter,
lumina ne facias oculorum clara creata,
prospicere ut
possimus, et ut proferre queamus
proceros passus, ideo fastigia
posse
surarum ac feminum pedibus fundata plicari,
bracchia tum porro
validis ex apta lacertis
esse manusque datas utraque [ex] parte
ministras,
ut facere ad vitam possemus quae foret usus.
cetera de genere
hoc inter quae cumque pretantur,
omnia perversa praepostera sunt
ratione,
nil ideo quoniam natumst in corpore ut uti
possemus, sed quod
natumst id procreat usum.
nec fuit ante videre oculorum lumina nata,
nec
dictis orare prius quam lingua creatast,
sed potius longe linguae praecessit
origo
sermonem multoque creatae sunt prius aures
quam sonus est auditus,
et omnia denique membra
ante fuere, ut opinor, eorum quam foret usus;
haud
igitur potuere utendi crescere causa.
at contra conferre manu certamina
pugnae
et lacerare artus foedareque membra cruore
ante fuit multo quam
lucida tela volarent,
et volnus vitare prius natura coëgit
quam daret
obiectum parmai laeva per artem.
scilicet et fessum corpus mandare
quieti
multo antiquius est quam lecti mollia strata,
et sedare sitim prius
est quam pocula natum.
haec igitur possunt utendi cognita causa
credier,
ex usu quae sunt vitaque reperta.
illa quidem seorsum sunt omnia, quae prius
ipsa
nata dedere suae post notitiam utilitatis.
quo genere in primis
sensus et membra videmus;
quare etiam atque etiam procul est ut credere
possis
utilitatis ob officium potuisse
creari.
Illud item non est mirandum, corporis
ipsa
quod natura cibum quaerit cuiusque animantis.
quippe etenim fluere
atque recedere corpora rebus
multa modis multis docui, sed plurima
debent
ex animalibus; [quae] quia sunt exercita motu,
multa per os
exhalantur, cum languida anhelant,
multaque per sudorem ex alto pressa
feruntur.
his igitur rebus rarescit corpus et omnis
subruitur natura,
dolor quam consequitur rem.
propterea capitur cibus, ut suffulciat
artus
et recreet vires inter datus, atque patentem
per membra ac venas ut
amorem opturet edendi.
umor item discedit in omnia quae loca
cumque
poscunt umorem; glomerataque multa vaporis
corpora, quae stomacho
praebent incendia nostro,
dissupat adveniens liquor ac restinguit ut
ignem,
urere ne possit calor amplius aridus artus.
sic igitur tibi anhela
sitis de corpore nostro
abluitur, sic expletur ieiuna
cupido.
Nunc qui fiat uti passus proferre
queamus,
cum volumus, quareque datum sit membra movere
et quae res tantum
hoc oneris protrudere nostri
corporis insuerit, dicam: tu percipe
dicta.
dico animo nostro primum simulacra meandi
accidere atque animum
pulsare, ut diximus ante.
inde voluntas fit; neque enim facere incipit
ullam
rem quisquam, [quam] mens providit quid velit ante.
id quod
providet, illius rei constat imago,
ergo animus cum sese ita commovet ut
velit ire
inque gredi, ferit extemplo quae in corpore toto
per membra
atque artus animai dissita vis est;
et facilest factu, quoniam coniuncta
tenetur.
inde ea proporro corpus ferit, atque ita tota
paulatim moles
protruditur atque movetur.
praeterea tum rarescit quoque corpus et
aër,
scilicet ut debet qui semper mobilis extat,
per patefacta venit
penetratque foramina largus,
et dispargitur ad partis ita quasque
minutas
corporis. hic igitur rebus fit utrimque duabus,
corpus ut ac navis
velis ventoque feratur.
nec tamen illud in his rebus mirabile
constat,
tantula quod tantum corpus corpuscula possunt
contorquere et onus
totum convertere nostrum;
quippe etenim ventus subtili corpore
tenvis
trudit agens magnam magno molimine navem
et manus una regit quanto
vis impete euntem
atque gubernaclum contorquet quo libet unum,
multaque
per trocleas et tympana pondere magno
commovet atque levi sustollit machina
nisu.
Nunc quibus ille modis somnus per membra
quietem
inriget atque animi curas e pectore solvat,
suavidicis potius quom
multis versibus edam,
parvus ut est cycni melior canor, ille gruum
quam
clamor in aetheriis dispersus nubibus austri.
tu mihi da tenuis auris
animumque sagacem,
ne fieri negites quae dicam posse retroque
vera
repulsanti discedas pectore dicta,
tutemet in culpa cum sis neque cernere
possis.
Principio somnus fit ubi est distracta per
artus
vis animae partimque foras eiecta recessit
et partim contrusa magis
concessit in altum;
dissoluuntur enim tum demum membra fluuntque.
nam
dubium non est, animai quin opera sit
sensus hic in nobis, quem cum sopor
inpedit esse,
tum nobis animam perturbatam esse putandumst
eiectamque
foras, non omnem; namque iaceret
aeterno corpus perfusum frigore
leti.
quippe ubi nulla latens animai pars remaneret
in membris, cinere ut
multa latet obrutus ignis,
unde reconflari sensus per membra
repente
possit, ut ex igni caeco consurgere
flamma?
Sed quibus haec rebus novitas confiat et
unde
perturbari anima et corpus languescere possit,
expediam: tu fac ne
ventis verba profundam.
Principio externa corpus de
parte necessum est,
aëriis quoniam vicinum tangitur auris,
tundier atque
eius crebro pulsarier ictu,
proptereaque fere res omnes aut corio sunt
aut
etiam conchis aut callo aut cortice tectae.
interiorem etiam partem
spirantibus aër
verberat hic idem, cum ducitur atque reflatur.
quare
utrimque secus cum corpus vapulet et cum
perveniant plagae per parva foramina
nobis
corporis ad primas partis elementaque prima,
fit quasi paulatim
nobis per membra ruina.
conturbantur enim positurae principiorum
corporis
atque animi. fit uti pars inde animai
eliciatur et introrsum pars abdita
cedat,
pars etiam distracta per artus non queat esse
coniuncta inter se
neque motu mutua fungi;
inter enim saepit coetus natura viasque.
ergo
sensus abit mutatis motibus alte.
et quoniam non est quasi quod suffulciat
artus,
debile fit corpus languescuntque omnia membra,
bracchia
palpebraeque cadunt poplitesque cubanti
saepe tamen summittuntur virisque
resolvunt.
Deinde cibum sequitur somnus, quia, quae
facit aër,
haec eadem cibus, in venas dum diditur omnis,
efficit. et multo
sopor ille gravissimus exstat,
quem satur aut lassus capias, quia plurima tum
se
corpora conturbant magno contusa labore.
fit ratione eadem coniectus
parte animai
altior atque foras eiectus largior eius,
et divisior inter se
ac distractior intus.
Et quo quisque fere studio
devinctus adhaeret
aut quibus in rebus multum sumus ante morati
atque in
ea ratione fuit contenta magis mens,
in somnis eadem plerumque videmur
obire:
causidici causas agere et componere leges,
induperatores pugnare ac
proelia obire,
nautae contractum cum ventis degere bellum,
nos agere hoc
autem et naturam quaerere rerum
semper et inventam patriis exponere
chartis.
cetera sic studia atque artes plerumque videntur
in somnis animos
hominum frustrata tenere.
et qui cumque dies multos ex ordine
ludis
adsiduas dederunt operas, plerumque videmus,
cum iam destiterunt ea
sensibus usurpare,
relicuas tamen esse vias in mente patentis,
qua possint
eadem rerum simulacra venire;
per multos itaque illa dies eadem
obversantur
ante oculos, etiam vigilantes ut videantur
cernere saltantis
et mollia membra moventis
et citharae liquidum carmen chordasque
loquentis
auribus accipere et consessum cernere eundem
scenaique simul
varios splendere decores.
usque adeo magni refert studium atque
voluntas,
et quibus in rebus consuerint esse operati
non homines solum sed
vero animalia cuncta.
quippe videbis equos fortis, cum membra iacebunt,
in
somnis sudare tamen spirareque semper
et quasi de palma summas contendere
viris
aut quasi carceribus patefactis [edere voces>
venantumque canes
in molli saepe quiete
iactant crura tamen subito vocisque repente
mittunt
et crebro redducunt naribus auras.
ut vestigia si teneant inventa
ferarum,
expergefactique secuntur inania saepe
cervorum simulacra, fugae
quasi dedita cernant,
donec discussis redeant erroribus ad se.
at consueta
domi catulorum blanda propago
discutere et corpus de terra corripere
instant,
[iactant crura tamen subito vocisque repente
mittunt et crebro
redducunt naribus auras
ut vestigia si teneant inventa
ferarum
expergefactique secuntur inania saepe]
proinde quasi ignotas
facies atque ora tuantur.
et quo quaeque magis sunt aspera seminiorum,
tam
magis in somnis eadem saevire necessust.
at variae fugiunt volucres pinnisque
repente
sollicitant divom nocturno tempore lucos,
accipitres somno in leni
si proelia pugnas
edere sunt persectantes visaeque volantes.
porro hominum
mentes, magnis quae motibus edunt
magna, itidem saepe in somnis faciuntque
geruntque,
reges expugnant, capiuntur, proelia miscent,
tollunt clamorem,
quasi si iugulentur ibidem.
multi depugnant gemitusque doloribus edunt
et
quasi pantherae morsu saevive leonis
mandantur, magnis clamoribus omnia
complent.
multi de magnis per somnum rebus loquuntur
indicioque sui facti
persaepe fuere.
multi mortem obeunt. multi, de montibus altis
ut quasi
praecipitent ad terram corpore toto,
exterruntur et ex somno quasi mentibus
capti
vix ad se redeunt permoti corporis aestu.
flumen item sitiens aut
fontem propter amoenum
adsidet et totum prope faucibus occupat amnem.
puri
saepe lacum propter si ac dolia curta
somno devincti credunt se extollere
vestem,
totius umorem saccatum corporis fundunt,
cum Babylonica magnifico
splendore rigantur.
tum quibus aetatis freta primitus insinuatur
semen,
ubi ipsa dies membris matura creavit,
conveniunt simulacra foris e corpore
quoque,
nuntia praeclari voltus pulchrique coloris,
qui ciet inritans loca
turgida semine multo,
ut quasi transactis saepe omnibus rebus
profundant
fluminis ingentis fluctus vestemque
cruentent.
Sollicitatur id [in] nobis, quod diximus
ante,
semen, adulta aetas cum primum roborat artus.
namque alias aliud res
commovet atque lacessit;
ex homine humanum semen ciet una hominis
vis.
quod simul atque suis eiectum sedibus exit,
per membra atque artus
decedit corpore toto,
in loca conveniens nervorum certa cietque
continuo
partis genitalis corporis ipsas.
inritata tument loca semine fitque
voluntas
eicere id quo se contendit dira lubido,
[incitat inritans loca
turgida semine multo]
idque petit corpus, mens unde est saucia
amore;
namque omnes plerumque cadunt in vulnus et illam
emicat in partem
sanguis, unde icimur ictu,
et si comminus est, hostem ruber occupat
umor.
sic igitur Veneris qui telis accipit ictus,
sive puer membris
muliebribus hunc iaculatur
seu mulier toto iactans e corpore amorem,
unde
feritur, eo tendit gestitque coire
t iacere umorem in corpus de corpore
ductum;
namque voluptatem praesagit muta
cupido.
Haec Venus est nobis; hinc autemst nomen
Amoris,
hinc illaec primum Veneris dulcedinis in cor
stillavit gutta et
successit frigida cura;
nam si abest quod ames, praesto simulacra tamen
sunt
illius et nomen dulce obversatur ad auris.
sed fugitare decet
simulacra et pabula amoris
absterrere sibi atque alio convertere mentem
et
iacere umorem coniectum in corpora quaeque
nec retinere semel conversum unius
amore
et servare sibi curam certumque dolorem;
ulcus enim vivescit et
inveterascit alendo
inque dies gliscit furor atque aerumna gravescit,
si
non prima novis conturbes volnera plagis
volgivagaque vagus Venere ante
recentia cures
aut alio possis animi traducere
motus.
Nec Veneris fructu caret is qui vitat
amorem,
sed potius quae sunt sine poena commoda sumit;
nam certe purast
sanis magis inde voluptas
quam miseris; etenim potiundi tempore in
ipso
fluctuat incertis erroribus ardor amantum
nec constat quid primum
oculis manibusque fruantur.
quod petiere, premunt arte faciuntque
dolorem
corporis et dentes inlidunt saepe labellis
osculaque adfigunt,
quia non est pura voluptas
et stimuli subsunt, qui instigant laedere id
ipsum,
quod cumque est, rabies unde illaec germina surgunt.
sed leviter
poenas frangit Venus inter amorem
blandaque refrenat morsus admixta
voluptas.
namque in eo spes est, unde est ardoris origo,
restingui quoque
posse ab eodem corpore flammam.
quod fieri contra totum natura
repugnat;
unaque res haec est, cuius quam plurima habemus,
tam magis
ardescit dira cuppedine pectus.
nam cibus atque umor membris adsumitur
intus;
quae quoniam certas possunt obsidere partis,
hoc facile expletur
laticum frugumque cupido.
ex hominis vero facie pulchroque colore
nil
datur in corpus praeter simulacra fruendum
tenvia; quae vento spes raptast
saepe misella.
ut bibere in somnis sitiens quom quaerit et umor
non datur,
ardorem qui membris stinguere possit,
sed laticum simulacra petit frustraque
laborat
in medioque sitit torrenti flumine potans,
sic in amore Venus
simulacris ludit amantis,
nec satiare queunt spectando corpora coram
nec
manibus quicquam teneris abradere membris
possunt errantes incerti corpore
toto.
denique cum membris conlatis flore fruuntur
aetatis, iam cum
praesagit gaudia corpus
atque in eost Venus ut muliebria conserat
arva,
adfigunt avide corpus iunguntque salivas
oris et inspirant
pressantes dentibus ora,
ne quiquam, quoniam nihil inde abradere
possunt
nec penetrare et abire in corpus corpore toto;
nam facere inter
dum velle et certare videntur.
usque adeo cupide in Veneris compagibus
haerent,
membra voluptatis dum vi labefacta liquescunt.
tandem ubi se
erupit nervis coniecta cupido,
parva fit ardoris violenti pausa
parumper.
inde redit rabies eadem et furor ille revisit,
cum sibi quod
cupiant ipsi contingere quaerunt,
nec reperire malum id possunt quae machina
vincat.
usque adeo incerti tabescunt volnere
caeco.
Adde quod absumunt viris pereuntque
labore,
adde quod alterius sub nutu degitur aetas,
languent officia atque
aegrotat fama vacillans.
labitur interea res et Babylonia fiunt
unguenta
et pulchra in pedibus Sicyonia rident,
scilicet et grandes viridi cum luce
zmaragdi
auro includuntur teriturque thalassina vestis
adsidue et Veneris
sudorem exercita potat.
et bene parta patrum fiunt anademata,
mitrae,
inter dum in pallam atque Alidensia Ciaque vertunt.
eximia veste
et victu convivia, ludi,
pocula crebra, unguenta, coronae, serta
parantur,
ne quiquam, quoniam medio de fonte leporum
surgit amari aliquid,
quod in ipsis floribus angat,
aut cum conscius ipse animus se forte
remordet
desidiose agere aetatem lustrisque perire,
aut quod in ambiguo
verbum iaculata reliquit,
quod cupido adfixum cordi vivescit ut ignis,
aut
nimium iactare oculos aliumve tueri
quod putat in voltuque videt vestigia
risus.
Atque in amore mala haec proprio summeque
secundo
inveniuntur; in adverso vero atque inopi sunt,
prendere quae
possis oculorum lumine operto.
innumerabilia; ut melius vigilare sit
ante,
qua docui ratione, cavereque, ne inliciaris.
nam vitare, plagas in
amoris ne iaciamur,
non ita difficile est quam captum retibus ipsis
exire
et validos Veneris perrumpere nodos.
et tamen implicitus quoque possis inque
peditus
effugere infestum, nisi tute tibi obvius obstes
et praetermittas
animi vitia omnia primum
aut quae corporis sunt eius, quam praepetis ac
vis.
nam faciunt homines plerumque cupidine caeci
et tribuunt ea quae non
sunt his commoda vere.
multimodis igitur pravas turpisque videmus
esse in
deliciis summoque in honore vigere.
atque alios alii inrident Veneremque
suadent
ut placent, quoniam foedo adflictentur amore,
nec sua respiciunt
miseri mala maxima saepe.
nigra melichrus est, inmunda et fetida
acosmos,
caesia Palladium, nervosa et lignea dorcas,
parvula, pumilio,
chariton mia, tota merum sal,
magna atque inmanis cataplexis plenaque
honoris.
balba loqui non quit, traulizi, muta pudens est;
at flagrans,
odiosa, loquacula Lampadium fit.
ischnon eromenion tum fit, cum vivere non
quit
prae macie; rhadine verost iam mortua tussi.
at nimia et mammosa
Ceres est ipsa ab Iaccho,
simula Silena ac Saturast, labeosa
philema.
cetera de genere hoc longum est si dicere coner.
sed tamen esto
iam quantovis oris honore,
cui Veneris membris vis omnibus
exoriatur;
nempe aliae quoque sunt; nempe hac sine viximus ante;
nempe
eadem facit et scimus facere omnia turpi
et miseram taetris se suffit
odoribus ipsa,
quam famulae longe fugitant furtimque cachinnant.
at
lacrimans exclusus amator limina saepe
floribus et sertis operit postisque
superbos
unguit amaracino et foribus miser oscula figit;
quem si iam
ammissum venientem offenderit aura
una modo, causas abeundi quaerat
honestas
et meditata diu cadat alte sumpta querella
stultitiaque ibi se
damnet, tribuisse quod illi
plus videat quam mortali concedere par
est.
nec Veneres nostras hoc fallit; quo magis ipsae
omnia summo opere hos
vitae poscaenia celant,
quos retinere volunt adstrictosque esse in
amore,
ne quiquam, quoniam tu animo tamen omnia possis
protrahere in lucem
atque omnis inquirere risus
et, si bello animost et non odiosa,
vicissim
praetermittere [et] humanis concedere
rebus.
Nec mulier semper ficto suspirat
amore,
quae conplexa viri corpus cum corpore iungit
et tenet adsuctis
umectans oscula labris;
nam facit ex animo saepe et communia
quaerens
gaudia sollicitat spatium decurrere amoris.
nec ratione alia
volucres armenta feraeque
et pecudes et equae maribus subsidere
possent,
si non, ipsa quod illarum subat, ardet abundans
natura et Venerem
salientum laeta retractat.
nonne vides etiam quos mutua saepe
voluptas
vinxit, ut in vinclis communibus excrucientur,
in triviis cum
saepe canes discedere aventis
divorsi cupide summis ex viribus
tendunt,
quom interea validis Veneris compagibus haerent?
quod facerent
numquam, nisi mutua gaudia nossent,
quae iacere in fraudem possent vinctosque
tenere.
quare etiam atque etiam, ut dico, est communis
voluptas.
Et commiscendo quom semine forte
virilem
femina vim vicit subita vi corripuitque,
tum similes matrum
materno semine fiunt,
ut patribus patrio. sed quos utriusque figurae
esse
vides, iuxtim miscentes vulta parentum,
corpore de patrio et materno sanguine
crescunt,
semina cum Veneris stimulis excita per artus
obvia conflixit
conspirans mutuus ardor,
et neque utrum superavit eorum nec
superatumst.
fit quoque ut inter dum similes existere avorum
possint et
referant proavorum saepe figuras,
propterea quia multa modis primordia
multis
mixta suo celant in corpore saepe parentis,
quae patribus patres
tradunt a stirpe profecta.
inde Venus varia producit sorte
figuras,
maiorumque refert voltus vocesque comasque;
quandoquidem nihilo
magis haec [de] semine certo
fiunt quam facies et corpora membraque
nobis.
et muliebre oritur patrio de semine saeclum
maternoque mares
existunt corpore creti;
semper enim partus duplici de semine
constat,
atque utri similest magis id quod cumque creatur,
eius habet plus
parte aequa; quod cernere possis,
sive virum suboles sivest muliebris
origo.
Nec divina satum genitalem numina
cuiquam
absterrent, pater a gnatis ne dulcibus umquam
appelletur et ut
sterili Venere exigat aevom;
quod plerumque putant et multo sanguine
maesti
conspergunt aras adolentque altaria donis,
ut gravidas reddant
uxores semine largo;
ne quiquam divom numen sortisque fatigant;
nam
steriles nimium crasso sunt semine partim,
et liquido praeter iustum tenuique
vicissim.
tenve locis quia non potis est adfigere adhaesum,
liquitur
extemplo et revocatum cedit abortu.
crassius hinc porro quoniam concretius
aequo
mittitur, aut non tam prolixo provolat ictu
aut penetrare locos
aeque nequit aut penetratum
aegre admiscetur muliebri semine semen.
nam
multum harmoniae Veneris differre videntur.
atque alias alii complent magis
ex aliisque
succipiunt aliae pondus magis inque gravescunt.
et multae
steriles Hymenaeis ante fuerunt
pluribus et nactae post sunt tamen unde
puellos
suscipere et partu possent ditescere dulci.
et quibus ante domi
fecundae saepe nequissent
uxoris parere, inventast illis quoque
compar
natura, ut possent gnatis munire senectam.
usque adeo magni refert,
ut semina possint
seminibus commisceri genitaliter apta
crassaque
conveniant liquidis et liquida crassis.
atque in eo refert quo victu vita
colatur;
namque aliis rebus concrescunt semina membris
atque aliis
extenvantur tabentque vicissim.
et quibus ipsa modis tractetur blanda
voluptas.
id quoque permagni refert; nam more ferarum
quadrupedumque magis
ritu plerumque putantur
concipere uxores, quia sic loca sumere
possunt
pectoribus positis sublatis semina lumbis.
nec molles opus sunt
motus uxoribus hilum.
nam mulier prohibet se concipere atque
repugnat,
clunibus ipsa viri Venerem si laeta retractat
atque exossato
ciet omni pectore fluctus;
eicit enim sulcum recta regione viaque
vomeris
atque locis avertit seminis ictum.
idque sua causa consuerunt scorta
moveri,
ne complerentur crebro gravidaeque iacerent,
et simul ipsa viris
Venus ut concinnior esset;
coniugibus quod nil nostris opus esse
videtur.
Nec divinitus inter dum Venerisque
sagittis
deteriore fit ut forma muliercula ametur;
nam facit ipsa suis
inter dum femina factis
morigerisque modis et munde corpore culto,
ut
facile insuescat secum [te] degere vitam.
quod super est, consuetudo
concinnat amorem;
nam leviter quamvis quod crebro tunditur ictu,
vincitur
in longo spatio tamen atque labascit.
nonne vides etiam guttas in saxa
cadentis
umoris longo in spatio pertundere saxa?
Lucretius | The Latin Library | The Classics Page |