TITI LVCRETI CARI DE RERVM NATVRA LIBER PRIMVS
Aeneadum genetrix, hominum divomque voluptas,
alma Venus, caeli subter
labentia signa
quae mare navigerum, quae terras frugiferentis
concelebras,
per te quoniam genus omne animantum
concipitur visitque exortum lumina
solis: 5
te, dea, te fugiunt venti, te nubila caeli
adventumque
tuum, tibi suavis daedala tellus
summittit flores, tibi rident aequora
ponti
placatumque nitet diffuso lumine caelum.
nam simul ac species
patefactast verna
diei 10
et reserata viget genitabilis aura favoni,
aeriae primum
volucris te, diva, tuumque
significant initum perculsae corda tua vi.
inde
ferae pecudes persultant pabula
laeta 15
et rapidos tranant amnis: ita capta
lepore 14
te sequitur cupide quo quamque inducere
pergis. 16
denique per maria ac montis fluviosque
rapacis
frondiferasque domos avium camposque virentis
omnibus incutiens
blandum per pectora amorem
efficis ut cupide generatim saecla
propagent. 20
quae quoniam rerum naturam sola gubernas
nec sine te
quicquam dias in luminis oras
exoritur neque fit laetum neque amabile
quicquam,
te sociam studeo scribendis versibus esse,
quos ego de rerum
natura pangere
conor 25
Memmiadae nostro, quem tu, dea, tempore in omni
omnibus
ornatum voluisti excellere rebus.
quo magis aeternum da dictis, diva,
leporem.
effice ut interea fera moenera militiai
per maria ac terras omnis
sopita
quiescant; 30
nam tu sola potes tranquilla pace iuvare
mortalis,
quoniam belli fera moenera Mavors
armipotens regit, in gremium qui saepe tuum
se
reiicit aeterno devictus vulnere amoris,
atque ita suspiciens tereti
cervice
reposta 35
pascit amore avidos inhians in te, dea, visus
eque tuo
pendet resupini spiritus ore.
hunc tu, diva, tuo recubantem corpore
sancto
circum fusa super, suavis ex ore loquellas
funde petens placidam
Romanis, incluta,
pacem; 40
nam neque nos agere hoc patriai tempore iniquo
possumus
aequo animo nec Memmi clara propago
talibus in rebus communi desse
saluti.
omnis enim per se divum natura necessest
immortali aevo summa cum
pace
fruatur 45
semota ab nostris rebus seiunctaque longe;
nam privata
dolore omni, privata periclis,
ipsa suis pollens opibus, nihil indiga
nostri,
nec bene promeritis capitur nec tangitur
ira.
Humana ante oculos foede cum vita
iaceret 62
in terris oppressa gravi sub religione,
quae caput a
caeli regionibus ostendebat
horribili super aspectu mortalibus
instans, 65
primum Graius homo mortalis tollere contra
est oculos
ausus primusque obsistere contra;
quem neque fama deum nec fulmina nec
minitanti
murmure compressit caelum, sed eo magis acrem
inritat animi
virtutem, effringere ut
arta 70
naturae primus portarum claustra cupiret.
ergo vivida vis
animi pervicit et extra
processit longe flammantia moenia mundi
atque omne
immensum peragravit mente animoque,
unde refert nobis victor quid possit
oriri, 75
quid nequeat, finita potestas denique cuique
qua nam sit
ratione atque alte terminus haerens.
quare religio pedibus subiecta
vicissim
opteritur, nos exaequat victoria
caelo.
Illud in his rebus vereor, ne forte
rearis 80
impia te rationis inire elementa viamque
indugredi
sceleris. quod contra saepius illa
religio peperit scelerosa atque impia
facta.
Aulide quo pacto Triviai virginis aram
Iphianassai turparunt
sanguine
foede 85
ductores Danaum delecti, prima virorum.
cui simul infula
virgineos circum data comptus
ex utraque pari malarum parte profusast,
et
maestum simul ante aras adstare parentem
sensit et hunc propter ferrum celare
ministros 90
aspectuque suo lacrimas effundere civis,
muta metu terram
genibus summissa petebat.
nec miserae prodesse in tali tempore
quibat,
quod patrio princeps donarat nomine regem;
nam sublata virum
manibus tremibundaque ad
aras 95
deductast, non ut sollemni more sacrorum
perfecto posset
claro comitari Hymenaeo,
sed casta inceste nubendi tempore in ipso
hostia
concideret mactatu maesta parentis,
exitus ut classi felix faustusque
daretur. 100
tantum religio potuit suadere
malorum.
Tutemet a nobis iam quovis tempore
vatum
terriloquis victus dictis desciscere quaeres.
quippe etenim quam
multa tibi iam fingere possunt
somnia, quae vitae rationes vertere
possint 105
fortunasque tuas omnis turbare timore!
et merito; nam si
certam finem esse viderent
aerumnarum homines, aliqua ratione
valerent
religionibus atque minis obsistere vatum.
nunc ratio nulla est
restandi, nulla
facultas, 110
aeternas quoniam poenas in morte timendum.
ignoratur
enim quae sit natura animai,
nata sit an contra nascentibus insinuetur
et
simul intereat nobiscum morte dirempta
an tenebras Orci visat vastasque
lacunas 115
an pecudes alias divinitus insinuet se,
Ennius ut noster
cecinit, qui primus amoeno
detulit ex Helicone perenni fronde coronam,
per
gentis Italas hominum quae clara clueret;
etsi praeterea tamen esse Acherusia
templa 120
Ennius aeternis exponit versibus edens,
quo neque
permaneant animae neque corpora nostra,
sed quaedam simulacra modis pallentia
miris;
unde sibi exortam semper florentis Homeri
commemorat speciem
lacrimas effundere
salsas 125
coepisse et rerum naturam expandere dictis.
qua propter
bene cum superis de rebus habenda
nobis est ratio, solis lunaeque
meatus
qua fiant ratione, et qua vi quaeque gerantur
in terris, tunc cum
primis ratione
sagaci 130
unde anima atque animi constet natura videndum,
et quae
res nobis vigilantibus obvia mentes
terrificet morbo adfectis somnoque
sepultis,
cernere uti videamur eos audireque coram,
morte obita quorum
tellus amplectitur
ossa. 135
Quod super est, vacuas auris
animumque
sagacem 50
semotum a curis adhibe veram ad rationem,
ne mea dona
tibi studio disposta fideli,
intellecta prius quam sint, contempta
relinquas.
nam tibi de summa caeli ratione deumque
disserere incipiam et
rerum primordia
pandam, 55
unde omnis natura creet res, auctet alatque,
quove eadem
rursum natura perempta resolvat,
quae nos materiem et genitalia corpora
rebus
reddunda in ratione vocare et semina rerum
appellare suemus et haec
eadem
usurpare 60
corpora prima, quod ex illis sunt omnia
primis.
Nec me animi fallit Graiorum obscura
reperta 136
difficile inlustrare Latinis versibus esse,
multa novis
verbis praesertim cum sit agendum
propter egestatem linguae et rerum
novitatem;
sed tua me virtus tamen et sperata
voluptas 140
suavis amicitiae quemvis efferre laborem
suadet et
inducit noctes vigilare serenas
quaerentem dictis quibus et quo carmine
demum
clara tuae possim praepandere lumina menti,
res quibus occultas
penitus convisere
possis. 145
hunc igitur terrorem animi tenebrasque necessest
non
radii solis neque lucida tela diei
discutiant, sed naturae species
ratioque.
Principium cuius hinc nobis exordia
sumet,
nullam rem e nihilo gigni divinitus
umquam. 150
quippe ita formido mortalis continet omnis,
quod multa
in terris fieri caeloque tuentur,
quorum operum causas nulla ratione
videre
possunt ac fieri divino numine rentur.
quas ob res ubi viderimus
nil posse
creari 156
de nihilo, tum quod sequimur iam rectius
inde
perspiciemus, et unde queat res quaeque creari
et quo quaeque modo
fiant opera sine
divom. 155
Nam si de nihilo fierent, ex
omnibus
rebus 159
omne genus nasci posset, nil semine egeret.
e mare
primum homines, e terra posset oriri
squamigerum genus et volucres erumpere
caelo;
armenta atque aliae pecudes, genus omne ferarum,
incerto partu
culta ac deserta tenerent.
nec fructus idem arboribus constare
solerent, 165
sed mutarentur, ferre omnes omnia possent.
quippe ubi
non essent genitalia corpora cuique,
qui posset mater rebus consistere
certa?
at nunc seminibus quia certis quaeque creantur,
inde enascitur
atque oras in luminis
exit, 170
materies ubi inest cuiusque et corpora prima;
atque hac
re nequeunt ex omnibus omnia gigni,
quod certis in rebus inest secreta
facultas.
Praeterea cur vere rosam, frumenta
calore,
vites autumno fundi suadente
videmus, 175
si non, certa suo quia tempore semina rerum
cum
confluxerunt, patefit quod cumque creatur,
dum tempestates adsunt et vivida
tellus
tuto res teneras effert in luminis oras?
quod si de nihilo fierent,
subito
exorerentur 180
incerto spatio atque alienis partibus anni,
quippe ubi
nulla forent primordia, quae genitali
concilio possent arceri tempore
iniquo.
Nec porro augendis rebus spatio foret
usus
seminis ad coitum, si e nilo crescere
possent; 185
nam fierent iuvenes subito ex infantibus parvis
e
terraque exorta repente arbusta salirent.
quorum nil fieri manifestum est,
omnia quando
paulatim crescunt, ut par est semine certo,
crescentesque
genus servant; ut noscere
possis 190
quicque sua de materia grandescere
alique.
Huc accedit uti sine certis imbribus
anni
laetificos nequeat fetus submittere tellus
nec porro secreta cibo
natura animantum
propagare genus possit vitamque
tueri; 195
ut potius multis communia corpora rebus
multa putes
esse, ut verbis elementa videmus,
quam sine principiis ullam rem existere
posse.
Denique cur homines tantos natura
parare
non potuit, pedibus qui pontum per vada
possent 200
transire et magnos manibus divellere montis
multaque
vivendo vitalia vincere saecla,
si non, materies quia rebus reddita
certast
gignundis, e qua constat quid possit oriri?
nil igitur fieri de
nilo posse
fatendumst, 205
semine quando opus est rebus, quo quaeque creatae
aeris
in teneras possint proferrier auras.
Postremo
quoniam incultis praestare videmus
culta loca et manibus melioris reddere
fetus,
esse videlicet in terris primordia
rerum 210
quae nos fecundas vertentes vomere glebas
terraique
solum subigentes cimus ad ortus;
quod si nulla forent, nostro sine quaeque
labore
sponte sua multo fieri meliora
videres.
Huc accedit uti quicque in sua corpora
rursum 215
dissoluat natura neque ad nihilum interemat res.
nam
siquid mortale e cunctis partibus esset,
ex oculis res quaeque repente erepta
periret;
nulla vi foret usus enim, quae partibus eius
discidium parere et
nexus exsolvere
posset. 220
quod nunc, aeterno quia constant semine quaeque,
donec
vis obiit, quae res diverberet ictu
aut intus penetret per inania
dissoluatque,
nullius exitium patitur natura
videri.
Praeterea quae cumque vetustate amovet
aetas, 225
si penitus peremit consumens materiem omnem,
unde
animale genus generatim in lumina vitae
redducit Venus, aut redductum daedala
tellus
unde alit atque auget generatim pabula praebens?
unde mare ingenuei
fontes externaque
longe 230
flumina suppeditant? unde aether sidera pascit?
omnia
enim debet, mortali corpore quae sunt,
infinita aetas consumpse ante acta
diesque.
quod si in eo spatio atque ante acta aetate fuere
e quibus haec
rerum consistit summa
refecta, 235
inmortali sunt natura praedita certe.
haud igitur
possunt ad nilum quaeque reverti.
Denique res
omnis eadem vis causaque volgo
conficeret, nisi materies aeterna
teneret,
inter se nexus minus aut magis
indupedita; 240
tactus enim leti satis esset causa profecto,
quippe ubi
nulla forent aeterno corpore, quorum
contextum vis deberet dissolvere
quaeque.
at nunc, inter se quia nexus principiorum
dissimiles constant
aeternaque materies
est, 245
incolumi remanent res corpore, dum satis acris
vis obeat
pro textura cuiusque reperta.
haud igitur redit ad nihilum res ulla, sed
omnes
discidio redeunt in corpora materiai.
postremo pereunt imbres, ubi
eos pater
aether 250
in gremium matris terrai praecipitavit;
at nitidae
surgunt fruges ramique virescunt
arboribus, crescunt ipsae fetuque
gravantur.
hinc alitur porro nostrum genus atque ferarum,
hinc laetas
urbes pueris florere
videmus 255
frondiferasque novis avibus canere undique silvas,
hinc
fessae pecudes pinguis per pabula laeta
corpora deponunt et candens lacteus
umor
uberibus manat distentis, hinc nova proles
artubus infirmis teneras
lasciva per
herbas 260
ludit lacte mero mentes perculsa novellas.
haud igitur
penitus pereunt quaecumque videntur,
quando alit ex alio reficit natura nec
ullam
rem gigni patitur nisi morte adiuta
aliena.
Nunc age, res quoniam docui non posse
creari 265
de nihilo neque item genitas ad nil revocari,
ne qua
forte tamen coeptes diffidere dictis,
quod nequeunt oculis rerum primordia
cerni,
accipe praeterea quae corpora tute necessest
confiteare esse in
rebus nec posse
videri. 270
Principio venti vis verberat
incita corpus
ingentisque ruit navis et nubila differt,
inter dum rapido
percurrens turbine campos
arboribus magnis sternit montisque
supremos
silvifragis vexat flabris: ita perfurit
acri 275
cum fremitu saevitque minaci murmure pontus.
sunt igitur
venti ni mirum corpora caeca,
quae mare, quae terras, quae denique nubila
caeli
verrunt ac subito vexantia turbine raptant,
nec ratione fluunt alia
stragemque
propagant 280
et cum mollis aquae fertur natura repente
flumine
abundanti, quam largis imbribus auget
montibus ex altis magnus decursus
aquai
fragmina coniciens silvarum arbustaque tota,
nec validi possunt
pontes venientis
aquai 285
vim subitam tolerare: ita magno turbidus imbri
molibus
incurrit validis cum viribus amnis,
dat sonitu magno stragem volvitque sub
undis
grandia saxa, ruit qua quidquid fluctibus obstat.
sic igitur debent
venti quoque flamina
ferri, 290
quae vel uti validum cum flumen procubuere
quam libet in
partem, trudunt res ante ruuntque
impetibus crebris, inter dum vertice
torto
corripiunt rapidique rotanti turbine portant.
quare etiam atque
etiam sunt venti corpora
caeca, 295
quandoquidem factis et moribus aemula magnis
amnibus
inveniuntur, aperto corpore qui sunt.
Tum porro
varios rerum sentimus odores
nec tamen ad naris venientis cernimus
umquam
nec calidos aestus tuimur nec frigora
quimus 300
usurpare oculis nec voces cernere suemus;
quae tamen
omnia corporea constare necessest
natura, quoniam sensus inpellere
possunt;
tangere enim et tangi, nisi corpus, nulla potest
res.
Denique fluctifrago suspensae in litore
vestis 305
uvescunt, eaedem dispansae in sole serescunt.
at neque
quo pacto persederit umor aquai
visumst nec rursum quo pacto fugerit
aestu.
in parvas igitur partis dispergitur umor,
quas oculi nulla possunt
ratione
videre. 310
quin etiam multis solis redeuntibus annis
anulus in
digito subter tenuatur habendo,
stilicidi casus lapidem cavat, uncus
aratri
ferreus occulte decrescit vomer in arvis,
strataque iam volgi
pedibus detrita
viarum 315
saxea conspicimus; tum portas propter aena
signa manus
dextras ostendunt adtenuari
saepe salutantum tactu praeterque
meantum.
haec igitur minui, cum sint detrita, videmus.
sed quae corpora
decedant in tempore
quoque, 320
invida praeclusit speciem natura
videndi.
Postremo quae cumque dies naturaque
rebus
paulatim tribuit moderatim crescere cogens,
nulla potest oculorum
acies contenta tueri,
nec porro quae cumque aevo macieque
senescunt, 325
nec, mare quae impendent, vesco sale saxa peresa
quid
quoque amittant in tempore cernere possis.
corporibus caecis igitur natura
gerit res.
Nec tamen undique corporea stipata
tenentur
omnia natura; namque est in rebus
inane. 330
quod tibi cognosse in multis erit utile rebus
nec sinet
errantem dubitare et quaerere semper
de summa rerum et nostris diffidere
dictis.
qua propter locus est intactus inane vacansque.
quod si non esset,
nulla ratione
moveri 335
res possent; namque officium quod corporis
exstat,
officere atque obstare, id in omni tempore adesset
omnibus; haud
igitur quicquam procedere posset,
principium quoniam cedendi nulla daret
res.
at nunc per maria ac terras sublimaque
caeli 340
multa modis multis varia ratione moveri
cernimus ante
oculos, quae, si non esset inane,
non tam sollicito motu privata
carerent
quam genita omnino nulla ratione fuissent,
undique materies
quoniam stipata
quiesset. 345
Praeterea quamvis solidae res
esse putentur,
hinc tamen esse licet raro cum corpore cernas.
in saxis ac
speluncis permanat aquarum
liquidus umor et uberibus flent omnia
guttis.
dissipat in corpus sese cibus omne
animantum; 350
crescunt arbusta et fetus in tempore fundunt,
quod cibus
in totas usque ab radicibus imis
per truncos ac per ramos diffunditur
omnis.
inter saepta meant voces et clausa domorum
transvolitant, rigidum
permanat frigus ad
ossa. 355
quod nisi inania sint, qua possent corpora
quaeque
transire, haud ulla fieri ratione
videres.
Denique cur alias aliis praestare
videmus
pondere res rebus nihilo maiore figura?
nam si tantundemst in
lanae glomere
quantum 360
corporis in plumbo est, tantundem pendere par
est,
corporis officiumst quoniam premere omnia deorsum,
contra autem
natura manet sine pondere inanis.
ergo quod magnumst aeque leviusque
videtur,
ni mirum plus esse sibi declarat
inanis; 365
at contra gravius plus in se corporis esse
dedicat et
multo vacui minus intus habere.
est igitur ni mirum id quod ratione
sagaci
quaerimus, admixtum rebus, quod inane
vocamus.
Illud in his rebus ne te deducere
vero 370
possit, quod quidam fingunt, praecurrere cogor.
cedere
squamigeris latices nitentibus aiunt
et liquidas aperire vias, quia post loca
pisces
linquant, quo possint cedentes confluere undae;
sic alias quoque
res inter se posse
moveri 375
et mutare locum, quamvis sint omnia plena.
scilicet id
falsa totum ratione receptumst.
nam quo squamigeri poterunt procedere
tandem,
ni spatium dederint latices? concedere porro
quo poterunt undae,
cum pisces ire
nequibunt? 380
aut igitur motu privandumst corpora quaeque
aut esse
admixtum dicundumst rebus inane,
unde initum primum capiat res quaeque
movendi.
Postremo duo de concursu corpora
lata
si cita dissiliant, nempe aer omne
necessest, 385
inter corpora quod fiat, possidat inane.
is porro
quamvis circum celerantibus auris
confluat, haud poterit tamen uno tempore
totum
compleri spatium; nam primum quemque necessest
occupet ille locum,
deinde omnia
possideantur. 390
quod si forte aliquis, cum corpora dissiluere,
tum putat
id fieri quia se condenseat aer,
errat; nam vacuum tum fit quod non fuit
ante
et repletur item vacuum quod constitit ante,
nec tali ratione potest
denserier
aer 395
nec, si iam posset, sine inani posset, opinor,
ipse in
se trahere et partis conducere in unum.
Qua
propter, quamvis causando multa moreris,
esse in rebus inane tamen fateare
necessest.
multaque praeterea tibi possum
commemorando 400
argumenta fidem dictis conradere nostris.
verum animo
satis haec vestigia parva sagaci
sunt, per quae possis cognoscere cetera
tute.
namque canes ut montivagae persaepe ferai
naribus inveniunt intectas
fronde
quietes, 405
cum semel institerunt vestigia certa viai,
sic alid ex
alio per te tute ipse videre
talibus in rebus poteris caecasque
latebras
insinuare omnis et verum protrahere inde.
quod si pigraris
paulumve recesseris ab
re, 410
hoc tibi de plano possum promittere, Memmi:
usque adeo
largos haustus e fontibus magnis
lingua meo suavis diti de pectore
fundet,
ut verear ne tarda prius per membra senectus
serpat et in nobis
vitai claustra
resolvat, 415
quam tibi de quavis una re versibus omnis
argumentorum
sit copia missa per auris.
Sed nunc ut repetam
coeptum pertexere dictis,
omnis ut est igitur per se natura
duabus
constitit in rebus; nam corpora sunt et
inane, 420
haec in quo sita sunt et qua diversa moventur.
corpus
enim per se communis dedicat esse
sensus; cui nisi prima fides fundata
valebit,
haut erit occultis de rebus quo referentes
confirmare animi
quicquam ratione
queamus. 425
tum porro locus ac spatium, quod inane vocamus,
si
nullum foret, haut usquam sita corpora possent
esse neque omnino quoquam
diversa meare;
id quod iam supera tibi paulo ostendimus ante.
praeterea
nihil est quod possis dicere ab
omni 430
corpore seiunctum secretumque esse ab inani,
quod quasi
tertia sit numero natura reperta.
nam quod cumque erit, esse aliquid debebit
id ipsum
augmine vel grandi vel parvo denique, dum sit;
cui si tactus erit
quamvis levis
exiguusque, 435
corporis augebit numerum summamque sequetur;
sin
intactile erit, nulla de parte quod ullam
rem prohibere queat per se transire
meantem,
scilicet hoc id erit, vacuum quod inane
vocamus.
Praeterea per se quod cumque erit, aut
faciet
quid 440
aut aliis fungi debebit agentibus ipsum
aut erit ut
possint in eo res esse gerique.
at facere et fungi sine corpore nulla potest
res
nec praebere locum porro nisi inane vacansque.
ergo praeter inane et
corpora tertia per
se 445
nulla potest rerum in numero natura relinqui,
nec quae
sub sensus cadat ullo tempore nostros
nec ratione animi quam quisquam possit
apisci.
Nam quae cumque cluent, aut his
coniuncta duabus
rebus ea invenies aut horum eventa
videbis. 450
coniunctum est id quod nusquam sine permitiali
discidio
potis est seiungi seque gregari,
pondus uti saxis, calor ignis, liquor
aquai,
tactus corporibus cunctis, intactus inani.
servitium contra
paupertas
divitiaeque, 455
libertas bellum concordia cetera quorum
adventu manet
incolumis natura abituque,
haec soliti sumus, ut par est, eventa
vocare.
tempus item per se non est, sed rebus ab ipsis
consequitur sensus,
transactum quid sit in
aevo, 460
tum quae res instet, quid porro deinde sequatur;
nec per
se quemquam tempus sentire fatendumst
semotum ab rerum motu placidaque
quiete.
denique Tyndaridem raptam belloque subactas
Troiiugenas gentis cum
dicunt esse,
videndumst 465
ne forte haec per se cogant nos esse fateri,
quando ea
saecla hominum, quorum haec eventa fuerunt,
inrevocabilis abstulerit iam
praeterita aetas;
namque aliud terris, aliud regionibus ipsis
eventum dici
poterit quod cumque erit
actum. 470
denique materies si rerum nulla fuisset
nec locus ac
spatium, res in quo quaeque geruntur,
numquam Tyndaridis forma conflatus
amore
ignis Alexandri Phrygio sub pectore gliscens
clara accendisset saevi
certamina
belli 475
nec clam durateus Troiianis Pergama partu
inflammasset
equos nocturno Graiiugenarum;
perspicere ut possis res gestas funditus
omnis
non ita uti corpus per se constare neque esse
nec ratione cluere
eadem qua constet
inane, 480
sed magis ut merito possis eventa vocare
corporis atque
loci, res in quo quaeque gerantur.
Corpora sunt
porro partim primordia rerum,
partim concilio quae constant
principiorum.
sed quae sunt rerum primordia, nulla potest
vis 485
stinguere; nam solido vincunt ea corpore demum.
etsi
difficile esse videtur credere quicquam
in rebus solido reperiri corpore
posse.
transit enim fulmen caeli per saepta domorum
clamor ut ac voces,
ferrum candescit in
igni 490
dissiliuntque fero ferventi saxa vapore;
cum
labefactatus rigor auri solvitur aestu,
tum glacies aeris flamma devicta
liquescit;
permanat calor argentum penetraleque frigus,
quando utrumque
manu retinentes pocula
rite 495
sensimus infuso lympharum rore superne.
usque adeo in
rebus solidi nihil esse videtur.
sed quia vera tamen ratio naturaque
rerum
cogit, ades, paucis dum versibus expediamus
esse ea quae solido
atque aeterno corpore
constent, 500
semina quae rerum primordiaque esse docemus,
unde omnis
rerum nunc constet summa creata.
Principio
quoniam duplex natura duarum
dissimilis rerum longe constare
repertast,
corporis atque loci, res in quo quaeque
geruntur, 505
esse utramque sibi per se puramque necessest.
nam qua
cumque vacat spatium, quod inane vocamus,
corpus ea non est; qua porro cumque
tenet se
corpus, ea vacuum nequaquam constat inane.
sunt igitur solida ac
sine inani corpora
prima. 510
Praeterea quoniam genitis in
rebus inanest,
materiem circum solidam constare necessest;
nec res ulla
potest vera ratione probari
corpore inane suo celare atque intus
habere,
si non, quod cohibet, solidum constare
relinquas. 515
id porro nihil esse potest nisi materiai
concilium, quod
inane queat rerum cohibere.
materies igitur, solido quae corpore
constat,
esse aeterna potest, cum cetera
dissoluantur.
Tum porro si nil esset quod inane
vocaret, 520
omne foret solidum; nisi contra corpora certa
essent
quae loca complerent quae cumque tenerent
omne quod est spatium, vacuum
constaret inane.
alternis igitur ni mirum corpus inani
distinctum, quoniam
nec plenum naviter
extat 525
nec porro vacuum; sunt ergo corpora certa,
quae spatium
pleno possint distinguere inane.
haec neque dissolui plagis extrinsecus
icta
possunt nec porro penitus penetrata retexi
nec ratione queunt alia
temptata
labare; 530
id quod iam supra tibi paulo ostendimus ante.
nam neque
conlidi sine inani posse videtur
quicquam nec frangi nec findi in bina
secando
nec capere umorem neque item manabile frigus
nec penetralem ignem,
quibus omnia
conficiuntur. 535
et quo quaeque magis cohibet res intus inane,
tam magis
his rebus penitus temptata labascit.
ergo si solida ac sine inani corpora
prima
sunt ita uti docui, sint haec aeterna
necessest.
Praeterea nisi materies aeterna
fuisset, 540
antehac ad nihilum penitus res quaeque redissent
de
nihiloque renata forent quae cumque videmus.
at quoniam supra docui nil posse
creari
de nihilo neque quod genitumst ad nil revocari,
esse inmortali
primordia corpore
debent, 545
dissolui quo quaeque supremo tempore possint,
materies
ut subpeditet rebus reparandis.
sunt igitur solida primordia
simplicitate
nec ratione queunt alia servata per aevom
ex infinito iam
tempore res
reparare. 550
denique si nullam finem natura parasset
frangendis
rebus, iam corpora materiai
usque redacta forent aevo frangente priore,
ut
nihil ex illis a certo tempore posset
conceptum summum aetatis pervadere
finem. 555
nam quidvis citius dissolvi posse videmus
quam rursus
refici; qua propter longa diei
infinita aetas ante acti temporis
omnis
quod fregisset adhuc disturbans dissoluensque,
numquam relicuo
reparari tempore
posset. 560
at nunc ni mirum frangendi reddita finis
certa manet,
quoniam refici rem quamque videmus
et finita simul generatim tempora
rebus
stare, quibus possint aevi contingere
florem.
Huc accedit uti, solidissima
materiai 565
corpora cum constant, possint tamen omnia reddi,
mollia
quae fiunt, aer aqua terra vapores,
quo pacto fiant et qua vi quaeque
gerantur,
admixtum quoniam semel est in rebus inane.
at contra si mollia
sint primordia
rerum, 570
unde queant validi silices ferrumque creari,
non poterit
ratio reddi; nam funditus omnis
principio fundamenti natura carebit.
sunt
igitur solida pollentia simplicitate,
quorum condenso magis omnia
conciliatu 575
artari possunt validasque ostendere viris.
porro si
nullast frangendis reddita finis
corporibus, tamen ex aeterno tempore
quaeque
nunc etiam superare necessest corpora rebus,
quae non dum clueant
ullo temptata
periclo. 580
at quoniam fragili natura praedita constant,
discrepat
aeternum tempus potuisse manere
innumerabilibus plagis vexata per
aevom.
Denique iam quoniam generatim reddita
finis
crescendi rebus constat vitamque
tenendi, 585
et quid quaeque queant per foedera naturai,
quid porro
nequeant, sancitum quando quidem extat,
nec commutatur quicquam, quin omnia
constant
usque adeo, variae volucres ut in ordine cunctae
ostendant
maculas generalis corpore
inesse, 590
inmutabilis materiae quoque corpus habere
debent ni
mirum; nam si primordia rerum
commutari aliqua possent ratione
revicta,
incertum quoque iam constet quid possit oriri,
quid nequeat,
finita potestas denique
cuique 595
qua nam sit ratione atque alte terminus haerens,
nec
totiens possent generatim saecla referre
naturam mores victum motusque
parentum.
Tum porro quoniam est extremum
quodque cacumen
corporis illius, quod nostri cernere
sensus 600
iam nequeunt, id ni mirum sine partibus extat
et minima
constat natura nec fuit umquam
per se secretum neque post hac esse
valebit,
alterius quoniamst ipsum pars primaque et una,
inde aliae atque
aliae similes ex ordine
partes 605
agmine condenso naturam corporis explent;
quae quoniam
per se nequeunt constare, necessest
haerere unde queant nulla ratione
revelli.
sunt igitur solida primordia simplicitate,
quae minimis stipata
cohaerent partibus
arte. 610
non ex illorum conventu conciliata,
sed magis aeterna
pollentia simplicitate,
unde neque avelli quicquam neque deminui
iam
concedit natura reservans semina
rebus.
Praeterea nisi erit minimum, parvissima
quaeque 615
corpora constabunt ex partibus infinitis,
quippe ubi
dimidiae partis pars semper habebit
dimidiam partem nec res praefiniet
ulla.
ergo rerum inter summam minimamque quod escit,
nil erit ut distet;
nam quamvis funditus
omnis 620
summa sit infinita, tamen, parvissima quae sunt,
ex
infinitis constabunt partibus aeque.
quod quoniam ratio reclamat vera
negatque
credere posse animum, victus fateare necessest
esse ea quae
nullis iam praedita partibus
extent 625
et minima constent natura. quae quoniam sunt,
illa
quoque esse tibi solida atque aeterna
fatendum.
Denique si minimas in partis cuncta
resolvi
cogere consuesset rerum natura creatrix,
iam nihil ex illis eadem
reparare
valeret 630
propterea quia, quae nullis sunt partibus aucta,
non
possunt ea quae debet genitalis habere
materies, varios conexus pondera
plagas
concursus motus, per quas res quaeque
geruntur.
Quapropter qui materiem rerum esse
putarunt 635
ignem atque ex igni summam consistere solo,
magno opere
a vera lapsi ratione videntur.
Heraclitus init quorum dux proelia
primus,
clarus <ob> obscuram linguam magis inter inanis
quamde
gravis inter Graios, qui vera
requirunt; 640
omnia enim stolidi magis admirantur amantque,
inversis
quae sub verbis latitantia cernunt,
veraque constituunt quae belle tangere
possunt
auris et lepido quae sunt fucata
sonore.
Nam cur tam variae res possent esse,
requiro, 645
ex uno si sunt igni puroque creatae?
nil prodesset enim
calidum denserier ignem
nec rare fieri, si partes ignis eandem
naturam
quam totus habet super ignis haberent.
acrior ardor enim conductis partibus
esset, 650
languidior porro disiectis <dis>que
supatis.
amplius hoc fieri nihil est quod posse rearis
talibus in causis,
ne dum variantia rerum
tanta queat densis rarisque ex ignibus
esse.
Id quoque: si faciant admixtum rebus
inane, 655
denseri poterunt ignes rarique relinqui;
sed quia multa
sibi cernunt contraria quae sint
et fugitant in rebus inane relinquere
purum,
ardua dum metuunt, amittunt vera viai
nec rursum cernunt exempto
rebus
inane 660
omnia denseri fierique ex omnibus unum
corpus, nil ab se
quod possit mittere raptim,
aestifer ignis uti lumen iacit atque
vaporem,
ut videas non e stipatis partibus
esse.
Quod si forte alia credunt ratione
potesse 665
ignis in coetu stingui mutareque corpus,
scilicet ex
nulla facere id si parte reparcent,
occidet ad nihilum ni mirum funditus
ardor
omnis et <e> nihilo fient quae cumque creantur;
nam quod
cumque suis mutatum finibus
exit, 670
continuo hoc mors est illius quod fuit ante.
proinde
aliquid superare necesse est incolume ollis,
ne tibi res redeant ad nilum
funditus omnes
de nihiloque renata vigescat copia
rerum.
Nunc igitur quoniam certissima corpora
quaedam 675
sunt, quae conservant naturam semper eandem,
quorum
abitu aut aditu mutatoque ordine mutant
naturam res et convertunt corpora
sese,
scire licet non esse haec ignea corpora rerum.
nil referret enim
quaedam decedere,
abire 680
atque alia adtribui mutarique ordine quaedam,
si tamen
ardoris naturam cuncta tenerent;
ignis enim foret omnimodis quod cumque
crearet.
verum, ut opinor, itast: sunt quaedam corpora, quorum
concursus
motus ordo positura
figurae 685
efficiunt ignis mutatoque ordine mutant
naturam neque
sunt igni simulata neque ulli
praeterea rei quae corpora mittere
possit
sensibus et nostros adiectu tangere tactus.
dicere porro ignem res
omnis esse neque
ullam 690
rem veram in numero rerum constare nisi ignem,
quod
facit hic idem, perdelirum esse videtur.
nam contra sensus ab sensibus ipse
repugnat
et labefactat eos, unde omnia credita pendent,
unde hic cognitus
est ipsi quem nominat
ignem; 695
credit enim sensus ignem cognoscere vere,
cetera non
credit, quae nilo clara minus sunt.
quod mihi cum vanum tum delirum esse
videtur;
quo referemus enim? quid nobis certius ipsis
sensibus esse
potest, qui vera ac falsa
notemus? 700
Praeterea quare quisquam
magis omnia tollat
et velit ardoris naturam linquere solam,
quam neget
esse ignis, <aliam> tamen esse relinquat?
aequa videtur enim dementia
dicere utrumque.
Quapropter qui materiem rerum
esse
putarunt 705
ignem atque ex igni summam consistere posse,
et qui
principium gignundis aera rebus
constituere aut umorem qui cumque
putarunt
fingere res ipsum per se terramve creare
omnia et in rerum
naturas vertier
omnis, 710
magno opere a vero longe derrasse videntur.
adde etiam
qui conduplicant primordia rerum
aera iungentes igni terramque liquori,
et
qui quattuor ex rebus posse omnia rentur
ex igni terra atque anima
procrescere et
imbri. 715
quorum Acragantinus cum primis Empedocles est,
insula
quem triquetris terrarum gessit in oris,
quam fluitans circum magnis
anfractibus aequor
Ionium glaucis aspargit virus ab undis
angustoque fretu
rapidum mare dividit
undis 720
Aeoliae terrarum oras a finibus eius.
hic est vasta
Charybdis et hic Aetnaea minantur
murmura flammarum rursum se colligere
iras,
faucibus eruptos iterum vis ut vomat ignis
ad caelumque ferat
flammai fulgura
rursum. 725
quae cum magna modis multis miranda videtur
gentibus
humanis regio visendaque fertur
rebus opima bonis, multa munita virum
vi,
nil tamen hoc habuisse viro praeclarius in se
nec sanctum magis et
mirum carumque
videtur. 730
carmina quin etiam divini pectoris eius
vociferantur et
exponunt praeclara reperta,
ut vix humana videatur stirpe
creatus.
Hic tamen et supra quos diximus
inferiores
partibus egregie multis multoque
minores, 735
quamquam multa bene ac divinitus invenientes
ex adyto
tam quam cordis responsa dedere
sanctius et multo certa ratione magis
quam
Pythia quae tripodi a Phoebi lauroque profatur,
principiis tamen in
rerum fecere
ruinas 740
et graviter magni magno cecidere ibi casu.
Primum quod
motus exempto rebus inani
constituunt et res mollis rarasque
relinquunt
aera solem ignem terras animalia frugis
nec tamen admiscent in
eorum corpus
inane; 745
deinde quod omnino finem non esse secandis
corporibus
facient neque pausam stare fragori
nec prorsum in rebus minimum consistere
qui<cquam>,
cum videamus id extremum cuiusque cacumen
esse quod ad
sensus nostros minimum esse
videtur, 750
conicere ut possis ex hoc, quae cernere non
quis
extremum quod habent, minimum consistere
<rerum>.
Huc accedit item, quoniam
primordia rerum
mollia constituunt, quae nos nativa videmus
esse et
mortali cum corpore, funditus ut
qui 755
debeat ad nihilum iam rerum summa reverti
de nihiloque
renata vigescere copia rerum;
quorum utrumque quid a vero iam distet
habebis.
Deinde inimica modis multis sunt atque
veneno
ipsa sibi inter se; quare aut congressa
peribunt 760
aut ita diffugient, ut tempestate coacta
fulmina
diffugere atque imbris ventosque
videmus.
Denique quattuor ex rebus si cuncta
creantur
atque in eas rursum res omnia dissoluuntur,
qui magis illa queunt
rerum primordia
dici 765
quam contra res illorum retroque putari?
alternis
gignuntur enim mutantque colorem
et totam inter se naturam tempore ab
omni.
[fulmina diffugere atque imbris ventosque videmus.]
sin ita forte
putas ignis terraeque
coire 770
corpus et aerias auras roremque liquoris,
nil in
concilio naturam ut mutet eorum,
nulla tibi ex illis poterit res esse
creata,
non animans, non exanimo cum corpore, ut arbos;
quippe suam
quicque in coetu variantis
acervi 775
naturam ostendet mixtusque videbitur aer
cum terra simul
et quodam cum rore manere.
at primordia gignundis in rebus oportet
naturam
clandestinam caecamque adhibere,
emineat ne quid, quod contra pugnet et
obstet 780
quo minus esse queat proprie quodcumque
creatur.
Quin etiam repetunt a caelo atque
ignibus eius
et primum faciunt ignem se vertere in auras
aeris, hinc
imbrem gigni terramque creari
ex imbri retroque a terra cuncta
reverti, 785
umorem primum, post aera, deinde calorem,
nec cessare
haec inter se mutare, meare
a caelo ad terram, de terra ad sidera
mundi.
quod facere haud ullo debent primordia pacto.
immutabile enim
quiddam superare
necessest, 790
ne res ad nihilum redigantur funditus omnes;
nam quod
cumque suis mutatum finibus exit,
continuo hoc mors est illius quod fuit
ante.
quapropter quoniam quae paulo diximus ante
in commutatum veniunt,
constare
necessest 795
ex aliis ea, quae nequeant convertier usquam,
ne tibi
res redeant ad nilum funditus omnis;
quin potius tali natura praedita
quaedam
corpora constituas, ignem si forte crearint,
posse eadem demptis
paucis paucisque
tributis, 800
ordine mutato et motu, facere aeris auras,
sic alias
aliis rebus mutarier omnis?
'At manifesta palam
res indicat' inquis 'in auras
aeris e terra res omnis crescere alique;
et
nisi tempestas indulget tempore
fausto 805
imbribus, ut tabe nimborum arbusta vacillent,
solque sua
pro parte fovet tribuitque calorem,
crescere non possint fruges arbusta
animantis.'
scilicet et nisi nos cibus aridus et tener umor
adiuvet,
amisso iam corpore vita quoque
omnis 810
omnibus e nervis atque ossibus exsoluatur;
adiutamur
enim dubio procul atque alimur nos
certis ab rebus, certis aliae atque aliae
res.
ni mirum quia multa modis communia multis
multarum rerum in rebus
primordia
mixta 815
sunt, ideo variis variae res rebus aluntur.
atque eadem
magni refert primordia saepe
cum quibus et quali positura contineantur
et
quos inter se dent motus accipiantque;
namque eadem caelum mare terras
flumina
solem 820
constituunt, eadem fruges arbusta animantis,
verum aliis
alioque modo commixta moventur.
quin etiam passim nostris in versibus
ipsis
multa elementa vides multis communia verbis,
cum tamen inter se
versus ac verba
necessest 825
confiteare et re et sonitu distare sonanti.
tantum
elementa queunt permutato ordine solo;
at rerum quae sunt primordia, plura
adhibere
possunt unde queant variae res quaeque
creari.
Nunc et Anaxagorae scrutemur
homoeomerian 830
quam Grai memorant nec nostra dicere lingua
concedit
nobis patrii sermonis egestas,
sed tamen ipsam rem facilest exponere
verbis.
principio, rerum quam dicit homoeomerian,
ossa videlicet e
pauxillis atque
minutis 835
ossibus hic et de pauxillis atque minutis
visceribus
viscus gigni sanguenque creari
sanguinis inter se multis coeuntibus
guttis
ex aurique putat micis consistere posse
aurum et de terris terram
concrescere
parvis, 840
ignibus ex ignis, umorem umoribus esse,
cetera consimili
fingit ratione putatque.
nec tamen esse ulla de parte in rebus
inane
concedit neque corporibus finem esse secandis.
quare in utraque mihi
pariter ratione
videtur 845
errare atque illi, supra quos diximus
ante.
Adde quod inbecilla nimis primordia
fingit;
si primordia sunt, simili quae praedita constant
natura atque
ipsae res sunt aequeque laborant
et pereunt, neque ab exitio res ulla
refrenat. 850
nam quid in oppressu valido durabit eorum,
ut mortem
effugiat, leti sub dentibus ipsis?
ignis an umor an aura? quid horum? sanguen
an ossa?
nil ut opinor, ubi ex aequo res funditus omnis
tam mortalis erit
quam quae manifesta
videmus 855
ex oculis nostris aliqua vi victa perire.
at neque
reccidere ad nihilum res posse neque autem
crescere de nihilo testor res ante
probatas.
Praeterea quoniam cibus auget corpus
alitque,
scire licet nobis venas et sanguen et
ossa 860
*
*
* 860a
sive cibos omnis commixto corpore dicent
esse et habere
in se nervorum corpora parva
ossaque et omnino venas partisque
cruoris,
fiet uti cibus omnis et aridus et liquor ipse
ex alienigenis
rebus constare
putetur, 865
ossibus et nervis sanieque et sanguine
mixto.
Praeterea quae cumque e terra corpora
crescunt,
si sunt in terris, terram constare necessest
ex alienigenis,
quae terris exoriuntur.
transfer item, totidem verbis utare
licebit: 870
in lignis si flamma latet fumusque cinisque,
ex
alienigenis consistant ligna necessest,
[praeterea tellus quae corpora cumque
alit auget]
ex alienigenis, quae lignis
<ex>oriuntur.
Linquitur hic quaedam
latitandi copia
tenvis, 875
id quod Anaxagoras sibi sumit, ut omnibus omnis
res
putet inmixtas rebus latitare, sed illud
apparere unum, cuius sint plurima
mixta
et magis in promptu primaque in fronte locata.
quod tamen a vera
longe ratione
repulsumst; 880
conveniebat enim fruges quoque saepe, minaci
robore cum
in saxi franguntur, mittere signum
sanguinis aut aliquid, nostro quae corpore
aluntur.
cum lapidi in lapidem terimus, manare cruorem
consimili ratione
herbis quoque saepe
decebat, 885
et latices dulcis guttas similique sapore
mittere,
lanigerae quali sunt ubere lactis,
scilicet et glebis terrarum saepe
friatis
herbarum genera et fruges frondesque videri
dispertita inter
terram latitare
minute, 890
postremo in lignis cinerem fumumque videri,
cum
praefracta forent, ignisque latere minutos.
quorum nil fieri quoniam
manifesta docet res,
scire licet non esse in rebus res ita mixtas,
verum
semina multimodis inmixta
latere 895
multarum rerum in rebus communia
debent.
'At saepe in magnis fit montibus'
inquis 'ut altis
arboribus vicina cacumina summa terantur
inter se validis
facere id cogentibus austris,
donec flammai fulserunt flore
coorto.' 900
scilicet et non est lignis tamen insitus ignis,
verum
semina sunt ardoris multa, terendo
quae cum confluxere, creant incendia
silvis.
quod si facta foret silvis abscondita flamma,
non possent ullum
tempus celarier
ignes, 905
conficerent volgo silvas, arbusta cremarent.
iamne vides
igitur, paulo quod diximus ante,
permagni referre eadem primordia
saepe
cum quibus et quali positura contineantur
et quos inter se dent
motus
accipiantque, 910
atque eadem paulo inter se mutata creare
ignes et
lignum? quo pacto verba quoque ipsa
inter se paulo mutatis sunt
elementis,
cum ligna atque ignes distincta voce
notemus.
Denique iam quae cumque in rebus
cernis
apertis 915
si fieri non posse putas, quin materiai
corpora
consimili natura praedita fingas,
hac ratione tibi pereunt primordia
rerum:
fiet uti risu tremulo concussa cachinnent
et lacrimis salsis
umectent ora
genasque. 920
Nunc age, quod super est,
cognosce et clarius audi.
nec me animi fallit quam sint obscura; sed
acri
percussit thyrso laudis spes magna meum cor
et simul incussit suavem
mi in pectus amorem
Musarum, quo nunc instinctus mente
vigenti 925
avia Pieridum peragro loca nullius ante
trita solo.
iuvat integros accedere fontis
atque haurire iuvatque novos decerpere
flores
insignemque meo capiti petere inde coronam,
unde prius nulli
velarint tempora
Musae; 930
primum quod magnis doceo de rebus et artis
religionum
animum nodis exsolvere pergo,
deinde quod obscura de re tam lucida
pango
carmina musaeo contingens cuncta lepore.
id quoque enim non ab nulla
ratione
videtur; 935
sed vel uti pueris absinthia taetra medentes
cum dare
conantur, prius oras pocula circum
contingunt mellis dulci flavoque
liquore,
ut puerorum aetas inprovida ludificetur
labrorum tenus, interea
perpotet
amarum 940
absinthi laticem deceptaque non capiatur,
sed potius
tali facto recreata valescat,
sic ego nunc, quoniam haec ratio plerumque
videtur
tristior esse quibus non est tractata, retroque
volgus abhorret ab
hac, volui tibi
suaviloquenti 945
carmine Pierio rationem exponere nostram
et quasi musaeo
dulci contingere melle,
si tibi forte animum tali ratione tenere
versibus
in nostris possem, dum perspicis omnem
naturam rerum, qua constet compta
figura. 950
Sed quoniam docui solidissima
materiai
corpora perpetuo volitare invicta per aevom,
nunc age, summai
quaedam sit finis eorum
nec<ne> sit, evolvamus; item quod inane
repertumst
seu locus ac spatium, res in quo quaeque
gerantur, 955
pervideamus utrum finitum funditus omne
constet an
immensum pateat vasteque profundum.
Omne quod
est igitur nulla regione viarum
finitumst; namque extremum debebat
habere.
extremum porro nullius posse
videtur 960
esse, nisi ultra sit quod finiat, ut videatur
quo non
longius haec sensus natura sequatur.
nunc extra summam quoniam nihil esse
fatendum,
non habet extremum, caret ergo fine modoque.
nec refert quibus
adsistas regionibus
eius; 965
usque adeo, quem quisque locum possedit, in
omnis
tantundem partis infinitum omne relinquit.
Praeterea si iam finitum
constituatur
omne quod est spatium, si quis procurrat ad oras
ultimus
extremas iaciatque volatile
telum, 970
id validis utrum contortum viribus ire
quo fuerit missum
mavis longeque volare,
an prohibere aliquid censes obstareque
posse?
alterutrum fatearis enim sumasque necessest.
quorum utrumque tibi
effugium praecludit et
omne 975
cogit ut exempta concedas fine patere.
nam sive est
aliquid quod probeat efficiatque
quo minus quo missum est veniat finique
locet se,
sive foras fertur, non est a fine profectum.
hoc pacto sequar
atque, oras ubi cumque
locaris 980
extremas, quaeram: quid telo denique fiet?
fiet uti
nusquam possit consistere finis
effugiumque fugae prolatet copia
semper.
Praeterea spatium summai totius
omne
undique si inclusum certis consisteret
oris 985
finitumque foret, iam copia materiai
undique ponderibus
solidis confluxet ad imum
nec res ulla geri sub caeli tegmine posset
nec
foret omnino caelum neque lumina solis,
quippe ubi materies omnis cumulata
iaceret 990
ex infinito iam tempore subsidendo.
at nunc ni mirum
requies data principiorum
corporibus nullast, quia nil est funditus
imum,
quo quasi confluere et sedes ubi ponere possint.
semper in adsiduo
motu res quaeque
geruntur 995
partibus <in> cunctis, infernaque suppeditantur
ex
infinito cita corpora materiai.
Postremo ante
oculos res rem finire videtur;
aer dissaepit collis atque aera
montes,
terra mare et contra mare terras terminat
omnis; 1000
omne quidem vero nihil est quod finiat extra.
est
igitur natura loci spatiumque profundi,
quod neque clara suo percurrere
fulmina cursu
perpetuo possint aevi labentia tractu
nec prorsum facere ut
restet minus ire
meando; 1005
usque adeo passim patet ingens copia rebus
finibus
exemptis in cunctas undique partis.
Ipsa modum
porro sibi rerum summa parare
ne possit, natura tenet, quae corpus
inane
et quod inane autem est finiri corpore
cogit, 1010
ut sic alternis infinita omnia reddat,
aut etiam
alterutrum, nisi terminet alterum eorum,
simplice natura pateat tamen
inmoderatum,
nec mare nec tellus neque caeli lucida templa
nec mortale
genus nec divum corpora
sancta 1015
exiguum possent horai sistere tempus;
nam dispulsa suo
de coetu materiai
copia ferretur magnum per inane soluta,
sive adeo potius
numquam concreta creasset
ullam rem, quoniam cogi disiecta
nequisset. 1020
nam certe neque consilio primordia rerum
ordine se suo
quaeque sagaci mente locarunt
nec quos quaeque <darent motus pepigere
profecto>
sed quia multa modis multis mutata per omne
ex infinito
vexantur percita
plagis, 1025
omne genus motus et coetus experiundo
tandem deveniunt
in talis disposituras,
qualibus haec rerum consistit summa creata,
et
multos etiam magnos servata per annos
ut semel in motus coniectast
convenientis, 1030
efficit ut largis avidum mare fluminis undis
integrent
amnes et solis terra vapore
fota novet fetus summissaque gens
animantum
floreat et vivant labentis aetheris ignes.
quod nullo facerent
pacto, nisi
materiai 1035
ex infinito suboriri copia posset,
unde amissa solent
reparare in tempore quaeque.
nam vel uti privata cibo natura
animantum
diffluit amittens corpus, sic omnia debent
dissolui simul ac
defecit
suppeditare 1040
materies aliqua ratione aversa viai.
nec plagae possunt
extrinsecus undique summam
conservare omnem, quae cumque est
conciliata.
cudere enim crebro possunt partemque morari,
dum veniant aliae
ac suppleri summa
queatur; 1045
inter dum resilire tamen coguntur et una
principiis
rerum spatium tempusque fugai
largiri, ut possint a coetu libera
ferri.
quare etiam atque etiam suboriri multa necessest,
et tamen ut
plagae quoque possint suppetere
ipsae, 1050
infinita opus est vis undique
materiai.
Illud in his rebus longe fuge
credere, Memmi,
in medium summae quod dicunt omnia niti
atque ideo mundi
naturam stare sine ullis
ictibus externis neque quoquam posse
resolvi 1055
summa atque ima, quod in medium sint omnia nixa,
ipsum
si quicquam posse in se sistere credis,
et quae pondera sunt sub terris omnia
sursum
nitier in terraque retro requiescere posta,
ut per aquas quae nunc
rerum simulacra
videmus; 1060
et simili ratione animalia suppa vagari
contendunt
neque posse e terris in loca caeli
reccidere inferiora magis quam corpora
nostra
sponte sua possint in caeli templa volare;
illi cum videant solem,
nos sidera
noctis 1065
cernere et alternis nobiscum tempora caeli
dividere et
noctes parilis agitare diebus.
sed vanus stolidis haec * * *
amplexi quod
habent perv * * *
nam medium nihil esse potest * *
* 1070
infinita; neque omnino, si iam <medium
sit>,
possit ibi quicquam consistere * * *
quam quavis alia longe
ratione * * *
omnis enim locus ac spatium, quod in<ane vocamus>,
per
medium, per non medium, concedere
<debet> 1075
aeque ponderibus, motus qua cumque feruntur.
nec
quisquam locus est, quo corpora cum venerunt,
ponderis amissa vi possint
stare <in> inani;
nec quod inane autem est ulli subsistere
debet,
quin, sua quod natura petit, concedere
pergat. 1080
haud igitur possunt tali ratione teneri
res in
concilium medii cuppedine victae.
Praeterea
quoniam non omnia corpora fingunt
in medium niti, sed terrarum atque
liquoris
umorem ponti magnasque e montibus
undas, 1086
et quasi terreno quae corpore
contineantur, 1085
at contra tenuis exponunt aeris
auras 1087
et calidos simul a medio differrier ignis,
atque ideo
totum circum tremere aethera signis
et solis flammam per caeli caerula
pasci, 1090
quod calor a medio fugiens se ibi conligat omnis,
nec
prorsum arboribus summos frondescere ramos
posse, nisi a terris paulatim
cuique
cibatum
*
*
* 1094-1101
ne volucri ritu flammarum moenia
mundi 1102
diffugiant subito magnum per inane soluta
et ne cetera
consimili ratione sequantur
neve ruant caeli tonitralia templa
superne 1105
terraque se pedibus raptim subducat et omnis
inter
permixtas rerum caelique ruinas
corpora solventes abeat per inane
profundum,
temporis ut puncto nihil extet reliquiarum
desertum praeter
spatium et primordia
caeca. 1110
nam qua cumque prius de parti corpora desse
constitues,
haec rebus erit pars ianua leti,
hac se turba foras dabit omnis
materiai.
Haec sic pernosces parva perductus
opella;
namque alid ex alio clarescet nec tibi
caeca 1115
nox iter eripiet, quin ultima naturai
pervideas: ita
res accendent lumina rebus.
| Lucretius | The Latin Library | The Classics Page |